Útreikningar Haga eru ekki réttir

Pétur Blöndal - þingmaður, ekki blaðamaður - benti - réttilega að mínu mati - á það í Kastljósi rétt í þessu að útreikningar Haga eða spá (um 20%  hækkun matvöru) væru ekki réttir enda væri aðeins litið til (vonandi tímabundinnar) gengislækkunar krónunnar en ekki annars rekstrarkostnaðar; sjá nánar hér. Verum á verði fyrir misbeitingu væntingastjórnunar.

Góðar fréttir fyrir neytendur

Ekki vanþörf á góðum fréttum fyrir neytendur þegar stýrivextir eru komnir í 15%, gengi íslensku krónunnar í lágmarki, bensínverð í hámarki og hætta á verðhækkunum ef gengið hækkar ekki fljótlega.

 

Fréttir af árangri í Doha-viðræðum ættu - a.m.k. á heimsvísu - að vera góðar fyrir neytendur (og fátækar matvælaframleiðsluþjóðir); gaman væri að fá greiningu á því í fréttum eða svör frá stjórnvöldum hvort þessi væntanlegi árangur er til þess fallinn að auka í raun innflutning á landbúnaðarvörum og lækka matarverð fyrir neytendur á Íslandi þannig að ekki þurfi að treysta á íslensk lög.

Mætti ég biðja um nýtt skinkumál?

Rúmum 14 árum síðar þyrftu neytendur kannski á nýju skinkumáli að halda því ég verð að taka undir með Finni um minni hömlur á innflutningi erlendis frá - enda þótt samkeppni á matvörumarkaði þyrfti einnig að vera virkari hérlendis.

Verulegar verðhækkanir á matvælum framundan

Um ritstjórnaráráttu - og til hamingju Björg!

Ef ég dreg dám af reyndari bloggara og tala örlítið um sjálfan mig og rifja upp söguna eins og enn eldri bloggari rifjast það upp að þessi nýi vefmiðill undir "minni ritstjórn" er, að ég held, fimmti fjölmiðillinn, ef svo má segja, sem ég ritstýri. Skáletruðu orðin rifja ég upp vegna þess að ónefnd skólasystir mín í lagadeild Háskóla Íslands gerði nokkurt grín að fyrsta leiðaranum í "mínum" fyrsta Úlfljóti sem kom víst út 29. mars 1994 - dagsetning sem ég man ekki bara af því að dagsetningar virðast festast í huga mér, óumbeðnar, heldur af því að þá varð fyrsta systkinabarn mitt eins árs.

 

Grínið fólst augljóslega í því að bæði mátti (mis)skjila orð mín þannig að ritstjórnin væri eitthvað minni en hinar fyrri og auk þess mátti gera því skóna að ég tæki sjálfan mig nokkuð alvarlega - sem flestir ungir laganemar gera reyndar. Vissulega var þetta fyrsta kjörna trúnaðarstarfið mitt ef frá er talin vera mín í ritnefnd Munins, skólablaðs Menntaskólans á Akureyri 1985-6, undir stjórn núverandi heilbrigðisráðherra, Guðlaugs Þórs Þórðarsonar, sem var ritstjóri; það var ágæt reynsla sem ég bjó að við ritstjórn Úlfljóts átta árum síðar. Þar stýrði ég góðum hópi í ritnefnd Úlfljóts sem hefur að jafnaði komið út um 4rum sinnum á ári frá 1947, í rúm 60 ár nú. Í ritnefndinni "minni" voru þrír laganemar sem nú eru lögmaður og háskólakennari, doktor í lögfræði og aðstoðarmaður ráðherra en læt þá ónefnda að sinni til þess að vera ekki sakaður um óhóflega nafntogun. Þá hafði ég áður setið eitt ár í ritnefnd Úlfljóts - undir einarðri en samt einstaklega ljúfri ritstjórn Bjargar Ágústsdóttur - sem er einmitt fertug í dag; til hamingju Björg.

 

En aftur að ritstjórnaráráttunni; af eftirfarandi fimm (fjöl)miðlum, sem ég hef ritstýrt, hef ég reyndar sjálfur stofnsett þrjá:

1. Lungi 1984.
2. Úlfljótur 1994, tímarit laganema.
3. BHM-tíðindi 1999.
4. Vefur talsmanns neytenda 2007.
5. Blogg Gísla Tryggvasonar, talsmanns neytenda.

 

1. Lunga, "stofnaði" ég með tveimur eða þremur skólabræðrum mínum í Gagnfræðaskóla Akureyrar, Baldri, jafnaldra mínum, Garðari, vini mínum, og Halldóri Halldórssyni yngri, frænda mínum; Lungi kom aðeins út einu sinni en er - í minningunni a.m.k. - besta ritið sem ég hef ritstýrt (og tekið myndir í).
2. Virtastur og elstur er Úlfljótur, tímarit laganema (við Háskóla Íslands - verður nú að bæta við), sem hefur sem sagt langa og merka sögu eins og ég nefndi og lesa má nánar um hér.
3. BHM-tíðindi eru málgagn Bandalags háskólamanna sem ég ritstýrði megnið af starfstíma mínum sem framkvæmdarstjóri og lögmaður BHM 1998-2005.
4. Vefur talsmanns neytenda var settur upp til bráðabirgða skömmu eftir að ég tók við þessu nýja embætti síðari hluta árs 2005 en varð alvöru vefur sem ég gat sett efni inn á frá upphafi árs 2007.
5. Þetta blogg er nýmæli í því skyni að gegna hlutverki talsmanns neytenda betur.

 

Framangreint ritstjórnarbrölt og önnur þátttaka af svipuðu tagi bendir til þess að ég hafi þörf fyrir að tjá mig opinberlega - eða hafa áhrif - enda er lengsta hlé mitt frá ritstjórn fjölmiðla, 10 ár, markað af nær 5 ára veru minni í Danmörku í lok níunda áratugarins; jafnvel þá tókst mér að gerast fréttaritari nýlegrar útvarpsstöðvar, Bylgjunnar, í Danmörku, síðasta árið mitt þar.

 

Í kjölfarið komu svo mörg sumur þar sem ég öðlaðist mína aðalreynslu af fjölmiðlum sem blaðamaður hins norðlenska, sögufræga og þéttlesna dagblaðs Dags en mín fyrstu skref steig ég reyndar í kringum 1984 sem ljósmyndari unglingasíðu Dags, er nefndist Allt (sem Fréttablaðið hefur síðan tileinkað sér í seinni tíð), sem ég vann efni í ásamt eldri bróður mínum, Eggerti, og Helgu Björk Eiríksdóttur, sem nú er markaðs- og kynningarstjóri Kauphallar Íslands.

Nóg um þessa einsögulegu upprifjun - sem vonandi er til þess fallin að skýra að nokkru hvers vegna ég tek nú loks til við að blogga - enda er þessi miðill greinilega sá virkasti og væntanlega útbreiddasti sem ég hef "ritstýrt."

 

Fæst orð höfðu mest áhrif - á skinkumálið

Á leiðinni austur í gær rifjaðist upp fyrir mér við Skíðaskálann í Hveradölum óveðrið sem ég lenti í þar 20. janúar 1994. Um leið áttaði ég mig á að ekki þarf ímyndað dæmi til þess að rökstyðja að fæst orð hafa mesta ábyrgð (svo maður snúi málshættinum við í ljósi niðurstöðu Hæstaréttar þann dag). M.ö.o. hefði ég getað notað þennan dóm til þess að sýna fram á að áhrif laga og reglna á að meta en ekki mæla í lengd, þykkt eða þyngd - eins og ég rökstuddi í gær.

 

Ég var þennan dag ásamt fleiri laganemum í föruneyti undir stjórn Ólafs heitins Axelssonar hrl. til þess - ef ég man rétt - að skoða hvort þar væri hentugur veislustaður fyrir norræna málflutningskeppni laganema, Sporrong-Lönnroth, (frekar en árshátíð Orators). Þá skall á með blindbyl og ófærð sem olli því að fjöldi bíla sat fastur og nokkrir urðu að fá far með öðrum, þ.m.t. góðum jeppa Ólafs sem skilaði okkur skjótt til borgarinnar.

 

Minnisstæðara er mér þó að fram kom í fréttum RÚV síðdegis þennan fimmtudag í hátalara Skíðaskálans að meiri hluti Hæstaréttar (4:3) hefði komist að öndverðri niðurstöðu við héraðsdóm í fjölskipuðum dómi - í skinkumálinu fræga - þannig að alls höfðu reyndar 7 dómarar fallist á málstað ríkisins eins og þáverandi landbúnaðarráðherra, Halldór Blöndal, benti "réttilega" á. Hæstaréttardómararnir fjórir  réðu þó vitaskuld þeirri niðurstöðu að svohljóðandi upphafsákvæði laga um innflutning  var túlkað samkvæmt orðanna hljóðan:

 

"Innflutningur á vöru og þjónustu til landsins skal vera óheftur nema annað sé sérstaklega tekið fram í lögum eða milliríkjasamningum sem Ísland er aðili að."

 

Þetta var eitt stærsta neytendamálið á þeim tíma og þar tókust á sjálfir stjórnarflokkarnir (eiginlega þeir sömu og í dag) en sóknaraðili var Hagkaup sem vildi fá - og fékk - hnekkt synjun fjármálaráðherra um leyfi til innflutnings á svínaskinku; lögin sögðu já og ráðherrann mátti því ekki neita fyrirtækinu um innflutningsleyfi eins og hann gerði. Sjálfstæðismenn sökuðu krata um að hafa breytt lögunum í laumi og að annað hefði komið fram í greinargerð en okkur laganemum fannst þetta skólabókardæmi um skýran lagabókstaf - sem ræður umfram skýringartexta í frumvarpi, ekki síst á sviði neytendamála.

 

Búvörulögum var að vísu breytt fljótlega í kjölfarið, að mig minnir, svo hér erum við enn.

 

Hallelúja - því ég ruglaðist á Guðshúsum

Ekki svo að skilja að ég  hafi sótt mosku eða synagógu í morgunsárið enda veit ég reyndar ekki hvort - eða hvar - slík tilbeiðsluhús er að finna á Íslandi ennþá (og hefði ég þá væntanlega ritað lokaorðið í fyrirsögn þessarar færslu með litlum staf). Nei, ég hugðist í anda athugasemda við þessa færslu og í tilefni 25 ára fermingarafmælis míns nú í mars prófa það í fyrsta skipti á ævinni að fara í messu kl. 8 á páskadagsmorgun í minningu kvennqanna sem vitjuðu tómrar grafar Jesú á páskadag. Alveg síðan ég bað móður mína að fara með mig í kirkju í kringum 6 ára aldurinn til þess að syngja sálma hefur mér þótt gaman að syngja, bæði sálma og annað; kannski ætti ég loks að láta verða af því að ganga í kirkjukór - en hvaða kirkjukór?

 

Þá hafði ég góða reynslu af því að hafa fyrsta sinni reynt aftanmessu á aðfangadag í fyrra og hafði nú aftur mælt mér mót við foreldra mína í messu - í fermingarkirkju móður minnar, Laugarneskirkju. Ég vaknaði því óvenju snemma og borðaði síðan létt í ljósi þess að boðið væri upp á árbít eftir messu. Ég fann kirkjuna furðu fljótt miðað við að hún er í eina hverfinu í Reykjavík þar sem ég missi alltaf áttir - sennilega vegna þess að ekki sést til fjalla sem ég get miðað við eins og ég er vanur norðan úr Eyjafirði.

 

Ég taldi mig nokkuð góðan að mæta innan við fimm mínútum of seint eftir greiðan akstur í morgunsárið en sá ekki foreldra mína og settist því til að byrja með framarlega í kirkjuna; skömmu síðar rann upp fyrir mér ljós. Ég hafði - svefndrukkinn en sennilega ekki vegna óstundvísi eða óratvísi - ruglast á kirkjum með sama upphafsstaf. Ég var mættur í fermingarkirkju fyrrverandi konu minnar, Langholtskirkju.

 

Ekki var ég svikinn og auðvitað fannst mér ég ekki á röngum stað enda messaði séra Jón Helgi Þórarinsson vel og Kór Langholtskirkju er jú einn sá fremsti undir stjórn Jóns Stefánssonar og með fallegum einsöng Ólafar Kolbrúnar Harðardóttur. Í lokin - eftir altarisgöngu - nutum við svo afar fallegs kórsöngs: Hallelújakórinn úr Messías eftir Händel (eða Handel eins og stendur í úthendinu).

 

Svo var mjög gott súkkulaði og fínt meðlæti á eftir; í kjölfarið mætti ég í fyrsta skipti fyrstur í sund.

 

 Gleðilega páska.

 

Gerendur, masendur, fylgjendur og kjósendur

Í tengslum við áhugaverða umræðu - bæði stjórnmálalega og orðfræðilega - sem speglast á Eyjunni og víðar, um hvort stjórnmálamenn eru í hópnum (1) gerendur eða (2) masarar tel ég að ekki megi gleymast að auk þessara 2ja - að mínu mati mikilvægu - hópa eru tveir aðrir hópar í samfélaginu sem e.t.v. er vert að gefa meiri gaum en skilsmun á milli þeirra stjórnmálamanna sem gera og tala.

 

Til eru þeir (3) sem aðeins fylgjast með - og tala hvorki né gera. Loks eru þeir - vonandi ekki meiri hluti kjósenda - (4) sem fylgjast ekki einu sinni með - sem fólk á að vísu fullt í fangi með á þessum tímum bloggsins! Ég vil gjarnan að hópur neytenda sem er gerendur stækki því þá er valdið þeirra.

6% eða sex orð - með áhrif

"Viðskiptafrelsi er afnumið á öllu Íslandi." Svona gæti 1. gr. laga hljóðað sem hefðu mikil áhrif - þrátt fyrir gagnorðan lagatexta. Dæmið er aðeins tekið til þess að sýna fram á að áhrif löggjafar og annars regluverks verður ekki mælt í fjölda orða, lagagreina eða hillumetra frekar en í kílógrömmum. Áhrif löggjafar eru mæld með mati á áhrifum hennar - eins og íslensk lög og alþjóðareglur kveða reyndar á um að gert skuli í tilteknum tilvikum.

 

Til þess að dæmið sé aðeins trúverðugra gæti 2. gr. laga um afnám viðskiptafrelsis hljóðað svo: "Allir viðskiptasamningar yfir 1.000 evrum skulu bornir undir viðskiptaráðherra til samþykkis eða synjunar." Svo gæti 3. gr. hljóðað með hefðbundnum hætti: "Lög þessi öðlast þegar gildi." Reglur sem þessar þyrftu reyndar líklega að vera í stjórnarskrá að mati okkar vildarréttarsinna til þess að standast (en ég ímynda mér að fylgismenn náttúruréttar teldu alls ekki fært að setja slíkar reglur, heldur ekki í stjórnarskrá) en það er sem betur fer önnur og óþörf saga.

 

Kjarni máls míns er að áhrif laga, reglna og stofnanakerfis er ekki eðlilegt að mæla með framangreindum "hlutlægum" hætti heldur m.t.t. mats á áhrifum þeirra - svo sem á áhættu, kostnaði, skuldbindingum og miðað við aðra kosti til þess að ná sama marki, eins og tilvitnuð lög (sjá einkum 3. gr.) gera til dæmis.

 

Þetta rifjaðist upp fyrir mér þegar ég heyrði yfirvegaða þjóðfélagsumræðu í þættinum Vikulokin í gær á Rás 1 hjá RÚV. Í sama þætti viku fyrr, laugardaginn 15. mars sl., spurði Ásta Möller þingkona og fyrrum samstarfskona mín í BHM mig hvort ég hefði lesið greinina hans Sigurðar Kára Kristjánssonar, samflokksmanns hennar í Sjálfstæðisflokknum. Það hafði ég ekki þá en fékk auðvitað tíma til þess á föstudaginn langa. Í grein sinni 15. mars í Morgunblaðinu (á bls. 29) endurtekur þingmaðurinn eins og Ásta rakti í þættinum þá rökstuddu afstöðu sína að misskilningur sé að mjög stór hluti löggjafar Evrópusambandsins (ESB) hafi þegar tekið gildi á Íslandi.

 

Sigurður Kári mælir ESB-löggjöfina í fjölda laga og reglna og tilgreinir ítarlega og með töflum hvernig hann fær niðurstöðu sína: að aðeins um 6,5% ESB-reglna hafi á 10 ára tímabili, 1994-2004, verið innleiddar í EES-samninginn sem Ísland á aðild að. Þessi mæling - og raunar einnig sú 80-90% magnmæling sem skólabróðir minn andmælir í greininni - er andstæð því viðhorfi sem ég kom að í þættinum. Ég hélt því fram að Ísland hefði í raun verið aukaaðili að ESB í 15 ár og þar hefðum við nánast allt - nema áhrifin og evruna. (Ég nefndi þó ekki landbúnaðarstefnuna sem er nú ekki svo frábrugðin okkar og sjávarútvegsstefnuna sem lengi hefur verið bent á að sé ekki hættuleg Íslendingum - sem auk þess býðst nú að taka þátt í að endurmóta hana með ESB).

 

Jafnframt freistaði ég þess í þættinum að rökstyðja að það væri nær því að taka um 2 ár að ganga í ESB og taka upp evru (ef Íslendingar vildu) - fremur en þau 7-10 ár sem það tæki að mati Steingríms J. Sigfússonar, þingmanns og formanns Vinstri hreyfingarinnar - græns framboðs, sem var með okkur Ástu í þættinum auk Hallgríms Thorst stjórnanda.

 

Eftir að hafa starfað í um 10 ár fyrir launafólk og neytendur er ég viss um að áhrif aukaaðildar okkar að ESB (aðildar Íslands að EES-samningnum) eru mun meiri en 6% á landsvísu og gríðarleg á þessa hópa; sjálfur hef ég ekki haft tök á að meta þetta vísindalega - en ég tel augljóst að meta ber áhrifin fyrir fólkið í landinu en ekki mæla lengdina, þykktina, þyngdina eða annað "hlutlægt."

 

Eignaðist vin í gærkvöldi

Bloggið er eins og golf, að ég held, því blogg er greinilega skemmtilegra en ég óttaðist og eins tímafrekt og ég bjóst við; golfið hef ég hingað til forðast af sömu ástæðu enda ófáir lögmenn - og aðrir menn - sem ég þekki sem hafa ánetjast því eins og aðrir netinu. Ég taldi fram að þessu nægilegt að vera fréttafíkill - en vildi líka koma starfsemi talsmanns neytenda betur á framfæri - sem virðist geta tekist því þetta sjá mun fleiri daglega en heimasíðu embættisins á heilli viku. Við fyrstu raun virðist mér bloggið draga betur að en sjálft sjónvarpið enda er bloggið gagnvirkt eins og tölvuleikur - sem margt ungviðið ánetjast beinlínis og með alvarlegum afleiðingum.

 

Ég varð hreinlega að fara úr húsi til þess að hætta að fylgjast með í netheimum og taka örlítinn þátt í raunheimum. Fyrst ég gleymdi mér við að læra á þennan miðil borðaði ég seint, kjúklinga-fajitas; ennþá betra en venjulega, annað hvort vegna kryddblöndu eða vegna svengdar eftir bloggið. 

 

Þetta er athyglisvert samfélag sem ég er nú orðinn hluti af; ég hef hingað til sinnt því illa að lesa blogg (og ekki bloggað sjálfur þar til nú) nema á völdum miðlum eins og Eyjunni þar sem gott yfirlit fæst yfir samfélagsblogg og fréttir. Fyrsti blogg-vinur minn er reyndar gamall vinur minn úr Framsóknarflokknum, Gestur Guðjónsson - mjög virkur í bloggi um stjórnmál - en sjálfur hef ég ekki enn gefið mér tíma til að fara yfir tæknilega hluti bloggsins eða hvernig maður stofnar til vina á þessum vettvangi.

 

Trú, lög og siðferði

Ég sé nú að ég hef misst af óvenjulega líflegri og fjölmennri bloggumræðu um þessa frétt síðdegis í gær um sama leyti og ég setti inn þessa færslu um skylt efni. Skyldi það segja meira um áhugavert  umræðuefni eða eitthvað annað í góða veðrinu í gær?

Vantrúaðir spila bingó