Allir vildu Lilju kveðið hafa

Þær gleðifréttir bárust hér og á RÚV í dag að mælt hefði verið fyrir frumvörpum - ekki einu, ekki tveimur heldur þremur - til laga um greiðsluaðlögun. Þó að metingur hafi verið um frumkvæðið er næsta - og mikilvægasta - verkefnið að bera saman hvert frumvarpanna þriggja er best til þess fallið að koma til móts við hagsmuni neytenda í miklum skuldavanda af því að fá úrlausn hjá opinberum, hlutlausum fagaðila hvort fella megi hluta skuldanna niður ef ekki er raunhæft í fyrirsjáanlegri framtíð að standa undir þeim skuldbindingum.

 

Hinu má gjarnan halda til haga að eftir að ég tók við embætti talsmanns neytenda var það núverandi forsætisráðherra, Jóhanna Sigurðardóttir, sem fyrst hreyfði málinu með því að bera fram þessa fyrirspurn til viðskiptaráðherra fyrir rúmum tveimur árum:

 

Er ráðherra reiðubúinn til að beita sér fyrir löggjöf um greiðsluaðlögun fyrir fólk í verulegum greiðsluerfiðleikum líkt og gert hefur verið í Danmörku og Noregi?

 

Þáverandi viðskiptaráðherra, Jón Sigurðsson, óskaði álits míns sem talsmanns neytenda - og var það mjög jákvætt og rökstutt ítarlega:

 

Að lokum vil ég árétta að ég tel mjög brýnt að sett verði lög um greiðsluaðlögun í því skyni að koma á fót raunhæfu og skilvirku úrræði til þess að takast á við fjárhagsvandræði einstaklinga.

 

Eins og þar kemur fram hafði þá a.m.k. fimm sinnum verið lagt fram frumvarp um greiðsluaðlögun og ef mig misminnir ekki átti þar í hlut sami þingmaður - núverandi forsætisráðherra. Árum saman var sem sagt ekki beinlínis keppst um að leggja slík mál fyrir Alþingi í frumvarpsformi - hvað þá að samþykkja þau. Erum við þó í þessu efni um aldarfjórðungi á eftir norrænum frændum okkar.

 

Viðbrögð viðskiptaráðherra fyrir tveimur árum voru hins vegar skjót og góð - enda þingkosningar í nánd - því hann skipaði nefnd til að semja frumvarp um málið. Sú nefnd starfaði fram yfir kosningar og fram á síðasta ár. Fyrir vikið taldi ég raunar óþarfa að nefna greiðsluaðlögun sem brýnt neytendamál þegar fyrrverandi ríkisstjórn tók við í maí 2007 er ég vakti athygli á fjórum meginatriðum sem ný ríkisstjórn stæði frammi fyrir í neytendamálum. 

 

Afurðina taldi ég þó ekki eins góða þegar drög að frumvarpi til laga um greiðsluaðlögun leit dagsins ljós síðsumars í fyrra - skömmu fyrir kreppu; síðan virtist málið týnast í Stjórnarráðinu um nokkurra mánaða skeið. Nú geta þeir sem gæta eiga hagsmuna og réttinda neytenda hins vegar einbeitt sér að því að leggja mat á hvaða frumvarp hentar best.

 

Að mínu mati er hér um að ræða félagslegt úrræði sem best er fyrir komið hjá félagsmálaráðuneyti - en áður en lengra er haldið er best er að bera saman frumvörpin þrjú sem mbl.is birti í dag:

 

Frumvarp dómsmálaráðherra

Frumvarp sjálfstæðismanna

Frumvarp framsóknarmanna

Mælt fyrir frumvörpum um greiðsluaðlögun

Hvað kaupir maður þegar maður kaupir tónlistardisk?

Eftir að hafa í liðnum mánuði hlýtt á skýrslutökur í máli STEF gegn Istorrent ehf. og stjórnanda þess er ég ekki hissa á þeirri frétt að staðfest hafi verið með dómi þessum lögbann gegn rekstri vefsíðunnar torrent.is og fallist á skaðabótaskyldu enda var sýnt fram á í málinu að brotið var með virkum hætti gegn höfundarétti með skráarskiptum á tónlist.

 

Það er ekki neytendamál að geta tekið höfundarréttarvarin verk ófrjálsri hendi og hvorki réttur neytenda né hagsmunir að komast hjá því að greiða rétthöfum endurgjald fyrir verkin - því annars yrðu þau ekki til. Á hinn bóginn hef ég bent á ósamræmið í því að rukka aftur fyrir höfundaréttinn en ekki bara "umbúðirnar" - t.d. geisla- eða mynddiskinn - ef geisladiskurinn skemmist. Að mínu mati eiga neytendur væntanlega rétt á því að fá nýjan disk gegn lægra efnis- og e.t.v. umsýslugjaldi ef diskurinn - umbúðir tónlistar, kvikmyndar eða annars höfundarverks - skemmist. Náist ekki lausn á þessu - þarf að mínu mati að setja lög eða aðrar reglur sem tryggja þennan rétt neytenda og virkja hann.

 

Þetta er útskýrt í tveggja ára gamalli frétt á vefsíðu talsmanns neytenda undir fyrirsögninni og með eftirfarandi útdrætti:

 

Neytendur greiða oft fyrir sama afnotaréttinn

Í talhorninu í gær veltir talsmaður neytenda upp þeirri spurningu hvort réttlætanlegt er að neytendur greiði oft fyrir sama afnotaréttinn að tónlist eða mynd - og svarar neitandi og leggur til lausn. 

 

Málið er nánar rakið í pistli mínum í talhorninu daginn áður undir þessari fyrirsögn og útdrætti: 

 

Hver á þennan disk? Og hvað með lögin?

Í talhorninu veltir talsmaður neytenda fyrir sér samspili höfundaréttar og afnotaréttar neytenda og bendir á að neytendur eigi hagsmuni af - og e.t.v. rétt á - því að fá nýjan disk ef sá gamli skemmist.  

Lögbann á Torrent staðfest

Greiðsluaðlögun vantaði hjá fyrri ríkisstjórn, vantar enn og hefur vantað í 25 ár - en það er ekki nóg

Það mun mæða á nýjum félagsmálaráðherra - eins og allri nýju ríkisstjórninni. Í gær bar ég saman verkefnaskrá ríkisstjórnarinnar og mat mitt sl. föstudag á helstu áskorunum hennar í neytendamálum og komst að því að þar virðist ágætt samræmi enda var helst á dagskrá á báðum stöðum viðbrögð við íbúðarskuldavanda heimilanna í kjölfar gengishruns, stóraukinnar verðbólgu og fasteignaverðfalls eftir að bankarnir féllu og kreppa skall á.

 

Einnig bar ég saman sl. föstudag árangur fyrrverandi ríkisstjórnar og mat mitt í maí 2007 á helstu áskorunum sem hún stæði þá frammi fyrir. Þó að erfitt sé að horfa fram hjá framangreindum atvikum haustsins gaf ég þeirri ríkisstjórn góða einkunn í neytendamálum óháð kreppu þar sem hún hefði náð árangri í 1 1/2 máli af fjórum, sem ég tilgreindi, á 1 1/2 ári.

 

Það er þó ofmat að einu leyti eins og gaf í skyn í gær. Ástæðan er sú að ekki tókst að koma í gegn lögum um greiðsluaðlögun - en það atriði var ekki sett inn í upphafsmat mitt á verkefnum í neytendamálum við myndun fyrrverandi ríkisstjórnar í maí 2007 enda lágu þá fyrir áform um það í fyrri ríkisstjórn. Eins og deilur Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráðherra og Björns Bjarnasonar, fyrrverandi dómsmálaráðherra, sýna er hér um að ræða nauðsynlegt - en þó ekki nægilegt - úrræði fyrir heimilin í landinu. En um hvað snýst deilan - og hvað er greiðsluaðlögun?

 

Eins og fram kom í viðtali við mig í síðustu viku snýst greiðsluaðlögun - eða skuldaaðlögun eins og dómsmálaráðuneytið mun hafa farið að kalla það í vetur - um rétt skuldara - einkum neytenda - til þess að fá niðurfelldar skuldir sínar samkvæmt úrskurði óháðs aðila að því marki að raunhæft sé að neytandinn komi skikk á fjármál sín. Um er að ræða félagslegt úrræði til handa neytendum - sem því ætti að vera í félagsmálaráðuneytinu en hvorki í viðskipta- né dómsmálaráðuneyti. Sjá nánar umsögn mína um drög að frumvarpi til laga um greiðsluaðlögun í ágúst 2008 þar sem lýst var mikilli ánægju með áformin en frumvarpsdrögin gagnrýnd með ítarlegum rökstuðningi.

 

Slíkt úrræði hefur verið til staðar í hinum norrænu ríkjunum í um eða yfir aldarfjórðung og verður væntanlega eitt af fyrstu verkum nýrrar ríkisstjórnar að koma í gegn; það er þó úrræði sem nýtist fyrst og fremst við einstaklingsbundna yfirferð á skuldum hvers og eins miðað við hans aðstæður. Eins og fram hefur komið undanfarið á www.talsmadur.is og verður rökstutt frekar á næstunni í samráði við Hagsmunasamtök heimilanna o.fl. er vandinn nú mun stærri og meiri; af þeim sökum þarf að mínu mati að koma til almennari niðurfærsla íbúðarskulda - bæði í erlendri mynt og verðtryggðum íslenskum krónum.

 

Nýjum félagsmálaráðherra, Ástu Ragnheiði Jóhannesdóttur, óska ég velfarnaðar í embætti - eins og ríkisstjórninni allri.

Stjórnin verður á velferðarvaktinni

Viðtal um stjórnlagaþing á ÍNN

Auðvitað var ég ekki einn um að muna tímamótin í gær þegar heimastjórn átti 105 ára afmæli; Björn Bjarnason minntist þeirra vitaskuld einnig. Annars var ég í viðtali í kvöld kl. 21:30 á ÍNN um annað umtalsefni pistla síðustu daga: stjórnlagaþing - hvað það er og hvernig skuli staðið að boðun þess og umgjörð, svo og nokkrar hugmyndir um umfjöllunarefni stjórnlagaþings.

 

Þættirnir eru endursýndir á 2ja klst. fresti.

Er það bara ég sem fagna...

... 105 ára afmæli heimastjórnar - sem ber (væntanlega fyrir hreina tilviljun) upp á nákvæmlega sama dag og þann merka viðburð að í fyrsta skipti er kona skipuð forsætisráðherra? Vonbrigðum veldur þó orðalag í verkefnaskrá um stjórnlagaþing. Um þetta atriði fjalla ég í viðtali sem Ólína Þorvarðardóttir tók við mig sl. föstudag og britist á sjónvarpsstöðinni ÍNN annað kvöld, mánudag, kl. 21:30.

 

Eins og ég nefndi í fyrri færslu minni í gær í tilefni af þessari afmælisstjórn marka hvor tveggja stjórnarskiptin - 1. febrúar 1904 og 2009 - tímamót í stjórnskipunar- og stjórnmálaþróun því að þessi minnihlutastjórn er aðeins sú fjórða á lýðveldistímanum; um leið virðist hún lofa að verða við skilyrði Framsóknarflokksins fyrir því að verja stjórnina fyrir vantrausti og kröfu þjóðarinnar um "nýtt lýðveldi. Orðalagið er svona:

 

Lög verða sett um skipan og verkefni stjórnlagaþings.

 

En eins og ég rakti í síðari færslu minni í gær og grasrótarhópurinn www.nyttlydveldi.is hefur safnað tæpum 7.000 undirskriftum fyrir á rúmri viku felst í stjórnlagaþingi að

 

þjóðkjörnu stjórnlagaþingi er með sérstakri stjórnarskrárbreytingu falið umboð til þess að endurskrifa stjórnarskrána frá grunni - og bera svo undir þjóðina í allsherjaratkvæðagreiðslu.

 

Rétt er að leiðrétta algengan misskilning; stjórnlagaþing er ekki hægt að boða með 

• lögum,
• þingsályktun eða
• erindisbréfi ráðherra eða þvíumlíkt. 

 

Þetta telst því vonandi misritun í verkefnalistanum að setja eigi (almenn) lög um stjórnlagaþing - enda er verkefninu þá teflt í tvísýnu eins og rökstutt var í gær.

 

Hitt er einnig vafasamt að mínu mati að skilgreina fyrirfram hvaða verkefni stjórnlagaþing eigi að hafa - og hver ekki - enda virðist víðtæk krafa um endurskoðun stjórnarskrárinnar frá grunni og í heild.

Slá skjaldborg um heimilin

Kraftaverk í stjórnháttum - ljúkum verkinu sem Trampe greifi stöðvaði

Í þessum fréttum felst þó möguleiki fyrir þjóðina á kraftaverki í stjórnháttum því í þessum fréttum felst væntalega að stjórnarflokkarnir hafa - eins og grasrótarhópurinn www.nyttlydveldi.is hefur gert og þegar safnað tæpum 7.000 undirskriftum fyrir á tæpri viku - fallist á tillögu Framsóknarflokksins um stjórnlagaþing. Í því felst að þjóðkjörnu stjórnlagaþingi er með sérstakri stjórnarskrárbreytingu falið umboð til þess að endurskrifa stjórnarskrána frá grunni - og bera svo undir þjóðina í allsherjaratkvæðagreiðslu.

 

Rétt er að leiðrétta algengan misskilning; stjórnlagaþing er ekki hægt að boða með 

• lögum,
• þingsályktun eða
• erindisbréfi ráðherra eða þvíumlíkt. 

 

Ef það væri gert væri aðeins um að ræða enn einn borgarafund úti í bæ - sem eru ágætir en eru aðeins til þess að ræða málin og undirbúa þannig stjórnlagaþing; niðurstöður slíkra funda hafa ekkert gildi - t.d. gagnvart Alþingi ef því líst ekki á niðurstöðuna. Ef sá háttur væri notaður væri því aðeins um ígildi enn einnar stjórnarskrárnefndarinnar - en þær hafa sjaldnast náð saman um breytingar á stjórnskipan nema um smávægilegar breytingar á kjördæmaskipan í stað þeirrar heildarendurskoðunar sem þjóðinni var lofað 1944 og hefur beðið eftir í 135 ár frá því að Danakonungur gaf okkur þýðingu á dönsku stjórnarskránni (sem var einmitt samin á stjórnlagaþingi Dana 25 árum áður).

 

Ég hef undanfarnar vikur leitast við að sannfæra margan lögfræðinginn, stjórnmálamanninn og grasrótarbaráttukonuna um að ef ekki væri boðað til alvöru stjórnlagaþings - með umboð samkvæmt stjórnarskrárnni - gæti sagan endurtekið sig en 1851 sleit fulltrúi konungs, Trampe greifi, þjóðfundinum þegar honum leist ekki á hvert fundurinn stefndi undir forystu Jóns Sigurðssonar forseta sem vildi ræða stöðu Íslands í danska ríkinu, þ.e. stjórnarskrármál. Eftir mótmæli Jóns tók fundurinn undir með honum með hinum fleygu orðum:

 

Vér mótmælum allir!

 

Sjá nánar ítrekaðar færslur á bloggi mínu

• http://neytendatalsmadur.blog.is/blog/neytendatalsmadur/ og
• hér.

 

Fréttin felur því vissulega í sér möguleika á að þjóðin sjálf vinni kraftaverk hvað varðar breytta stjórnarhætti. Vonandi verður það staðfest á morgun - þegar þjóðin á 105 ára heimastjórnarafmæli.

 

Lofum engum kraftaverkum

Afmælisstjórnin

Það fer vel á því að ný ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstrihreyfingarinnar - Græns framboðs - taki við á morgun 1. febrúar - ekki bara vegna 33ja ára afmælis Katrínar Jakobsdóttur, verðandi menntamálaráðherra, heldur á sjálf heimastjórnin 105 ára afmæli á morgun, 1. febrúar. Þann dag árið 1904 tók Hannes Hafstein fyrstur Íslendinga við embætti ráðherra Íslands og með því færðist æðsta handhöfn framkvæmdarvalds frá Kaupmannahöfn til Reykjavíkur - sem hafði verið áralangt baráttumál og deiluefni í íslenskum stjórnmálum. Á sama tíma hófst sú óslitna stjórnskipunarvenja - sem síðan er stjórnarskrárvarin - að skipun ráðherra (frá 1917 ríkisstjórnar) þurfi að styðjast við meirihluta Alþingis eða njóta a.m.k. hlutleysis meirilhluta alþngismanna. Sú regla er kennd við þingræði. Fyrir réttum 15 árum, á 90 ára afmæli heimastjórnar og þingræðis, hélt Orator, félag laganema (við lagadeild Háskóla Íslands), upp á tímamótin með göngu niður að Stjórnarráðshúsi. Svo vel vildi til að afmælið bar upp á þriðjudag, að mig minnir, reglulegan fundardag ríkisstjórnar. Af því tilefni hélt ég sem ritstjóri Úlfljóts, tímarits laganema, ræðu f.h. Orators fyrir þáverandi ríkisstjórn, fyrsta ráðuneyti Davíðs Oddssonar, sem kölluð var út á Stjórnarráðströppurnar í tilefni dagsins. Kannski ég birti ræðuna hér á morgun til að fagna þessum tímamótum. Ég óska fyrsta ráðuneyti Jóhönnu Sigurðardóttur alls velfarnaðar í mikilvægum störfum sínum á næstu mánuðum.

Stjórnin mynduð á morgun

Um stjórnarskipti og áfanga í neytendamálum

Nú þegar stjórnarskipti eru nýorðin vestra og verða væntanlega hérlendis í kringum helgina er gaman að sjá hvað Obama Bandaríkjaforseti er skjótráður; aðeins 10 dögum eftir embættistöku hefur hann fengið samþykktan á þinginu efnahagspakka og hefur forsetinn þingið þó ekki "í vasanum. " Það kemur neytendum - jafnvel um allan heim - vel.

 

Um miðja vikuna var ég í viðtali í morgunútvarpi Rásar 2 þar sem fjallað var um neytendamál - bæði það sem áunnist hefði í tíð fráfarandi stjórnar - t.d. innheimtulög sem tóku gildi um sl. áramót - og þau verkefni sem væntanleg minnihlutastjórn Jóhönnu Sigurðardóttur stæði frammi fyrir í neytendamálum - t.d. lög um greiðsluaðlögun, sem vill svo vel til að er gamalt baráttumál Jóhönnu. Slík lög hafa verið í gildi í hinum norrænu ríkjunum í 15-25 ár og voru löngu tímabær - jafnvel fyrir kreppu þegar drög að slíku frumvarpi litu dagsins ljós í viðskiptaráðuneytinu síðsumars.

 

Um þetta má lesa nánar á vefsíðu talsmanns neytenda: www.talsmadur.is.

 

Einnig er í viðtalinu sagt frá nýjum leiðbeiningum okkar umboðsmanns barna um aukna neytendavernd barna, eftirlit með verðmerkingum, ESB, aukið aðhald fjölmiðla með fyrirtækjum o.fl. brýn neytendamál.

Efnahagspakkinn samþykktur

Ákærður úr embætti fyrir að vilja selja þingsæti Obama

Með stjórnlagaþingi, sem hér stefnir í, mætti m.a. koma á svona virku aðhaldi þar sem við misbeitingu embættisvalds yrði brugðist með ákæru úr embætti - af hálfu sjálfstæðs þings. Í þessu tilviki var frávikningin byggð á því að fylkisstjóri Illinois var sakaður um að reyna að selja öldungadeildarþingsæti Obama forseta.

 

Gríðarmikill áhugi var -  m.a. á bloggsíðum - á fréttum á vefnum í gær um stjórnlagaþingsskilyrði fyrir nýrri vinstristjórn; hér er hægt að kynna sér hvað átt er við með stjórnlagaþingi.

Blagojevich fundinn sekur

Áfangi í áralangri vinnu við neytendavernd barna

Nú þegar tímamót eru í stjórnmála- og jafnvel stjórnskipunarþróun Íslands vekur svona frétt um aukna neytendavernd barna skiljanlega ekki mikla athygli en hér er um að ræða lausnarmiðaðan árangur af meira en 3ja ára samstarfi okkar umboðsmanns barna með samráði við um 100 aðila. Með leiðbeinandi reglum, sem við gáfum formlega út í gær um aukna neytendavernd barna, er leitast við að finna gott jafnvægi varðandi mörk við markaðssókn fyrirtækja gagnvart börnum og unglingum.

Í fréttinni á vefsíðu talsmanns neytenda segir: 

Frá og með 15. mars nk. eiga engar sjónvarpsauglýsingar að vera í barnatíma, skorður eru settar við kostun og annarri markaðssókn í skólum og  forðast skal markaðssókn gagnvart börnum á matvælum með hátt innihald sykurs, salts, fitu og transfitusýru samkvæmt leiðbeinandi reglum sem talsmaður neytenda og umboðsmaður barna gáfu út í gær. Eins og þessi dæmi gefa til kynna og nánar er rökstutt í formála og rakið í skýringum við leiðbeiningarnar er megin áhersla á þessi þrjú atriði, þ.e.

• áhrifaríka miðla á borð við sjónvarp,
• vettvang sem á að vera laus undan markaðsáreiti gagnvart börnum eins og skólastofnanir og
• innihald sem getur verið skaðlegt í miklu magni svo sem óholl matvara.

Í fréttinni á vefsíðu talsmanns neytenda er bent á að lykilatriði sé við að virkja leiðbeininingarnar að stjórnvöld verði við óskum talsmanns neytenda og umboðsmanns barna um að taka upp opinbert hollustumerki eins og hin norrænu ríkin hafa gert. Þá verði virkt svohljóðandi ákvæði: 

"Hollustumerki
Ef opinbert hollustumerki verður tekið upp skal leitast við að aðeins matvæli, sem uppfylla kröfur þess hollustumerkis, séu
- nærri kassa,
- auglýst í kringum bíósýningar og á DVD-diskum fyrir ung börn;
- markaðssett með aðstoð kaupauka sem höfðar sérstaklega til barna;
- markaðssett með þekktum teiknimyndafígúrum eða frægum persónum sem höfða sérstaklega til barna,
- auglýst eða boðin til sölu á áberandi stað í sundlaugum og íþróttamannvirkjum; - framvegis með nafngift, sem gefur í skyn hollustu og eru sérstaklega ætluð fyrir börn."

Neytendavernd barna aukin