Velkominn (aftur) Friðrik krónprins

Á þessum frelsisdegi Dana (1945) undan árásarstríði Þjóðverja er gaman að taka (aftur) á móti Friðriki krónprins en móðir hans var krónprinsessa okkar Íslendinga skamma hríð eftir að hún fæddist 1940; ég segi „aftur" (innan sviga) því að mig minnir að krónprinsinn hafi verið með í för 1984 frekar en 1985 ásamt yngri bróður sínum, Jóakim Danaprinsi, er menntaskólabekkur þeirra lenti í einhverjum hrakningum í skólaferðalagi fyrir norðan eða austan land og lenti á Akureyri eitt skammdegiskvöld og fékk að gista í heimavist Menntaskólans á Akureyri. Þar var faðir minn skólameistari og tók auðvitað vel á móti Dönum - sem áttu síðar eftir að taka vel á móti okkur er lunginn úr fjölskyldunni bjó við góðan kost í Danmörku 1986-1990, sumir skemur og aðrir lengur.

 

Ég, unglingurinn, var eins konar hirðljósmyndari eins og vel átti við í þessu sambandi og tók m.a. myndir í ýmis skólablöð á Brekkunni og í unglingasíðu Dags, Allt. Ég stóðst auðvitað ekki mátið að reyna að  ná mynd ársins af prinsinum eða prinsunum. Einhvers staðar í mynda- eða filmusafni mínu á ég sem sagt mynd - þar sem glytta kann í prins Jóakim sem var a.m.k. hávaxnari og minnisstæðari en krónprinsinn (ef hann var með í för en ég þykist vita að þeir voru saman í bekk). Aðalmyndefnið varð þó lífverðir (prinsins eða) prinsanna því þeir voru ekki sáttir við uppátækið og sjást mótmæla myndatökunni í bakgrunni ef ekki í forgrunni.

Tignargestir á Íslandi

Tímaröð: þjóðaratkvæði, ESB-aðildarumsókn, stjórnarskrárbreyting, þjóðaratkvæði

Miðstjórn Framsóknarflokksins hefur ályktað að spyrja beri þjóðina um hvort sækja eigi um fulla aðild Íslands að ESB en Ísland hefur í raun með EES-samningnum verið aukaaðili að ESB í nær 15 ár eins og launafólk og neytendur hafa notið að nokkru. Eins og hér kemur fram er full aðild mikilsvert hagsmunamál neytenda; leyfi ég, embættismaðurinn, mér því að blogga um stjórnlagafræðileg álitamál í þessu sambandi í kjölfar tímamótaályktunar Framsóknarflokksins um að eðlilegt sé að spyrja þjóðina

 

"um hvort stjórnvöld fái umboð til að ganga til aðildarviðræðna við ESB verði borin undir þjóðina í þjóðaratkvæðagreiðslu, óháð öðrum kosningum."

 

Eins og ég rakti hér á baráttudegi launafólks er spurning hversu oft og í hvaða röð þjóðin er spurð en miðstjórnin vill að hún sé spurð tvívegis í þjóðaratkvæði auk óbeinnar afstöðu sem felst í kosningum á milli samþykkta 2ja þinga, sem sagt þrisvar.

 

Mitt mat er að röðin og tímasetningar eigi samkvæmt þessu að líta einhvern veginn svona út:

1. Snemma árs 2009: Alþingi ákveður með þingsályktun að efna til þjóðaratkvæðis um "hvort stjórnvöld fái umboð til að ganga til aðildarviðræðna við ESB".
2. Snemma árs 2009: Alþingi samþykkir lög um tilhögun slíkrar þjóðaratkvæðagreiðslu og lögin árétti að meiri hluti kjósenda, sem taka afstöðu, ráði niðurstöðu og engin krafa sé um lágmarksþátttöku.
3. Haustið 2009: Þjóðaratkvæði á sér stað um hvort skilgreina eigi samningsmarkmið og sækja um aðild að ESB í kjölfar ítarlegrar og upplýstrar umræðu málið hálfu ári fyrir og hálfu ári eftir samþykkt þingsályktunar í 1. tl. og laga í 2. tl.
4. Veturinn 2009-2010 (eftir að öryggisráðsframboði er lokið): Ef meirihluti þjóðarinnar samþykkir að veita umboð til aðildarviðræðna skv. 3. tl. er gengið til slíkra viðræðna - og stefnt að því að þeim ljúki á árinu 2010 með fyrirvara um stjórnarskrárbreytingu skv. 5. tl. og þjóðaratkvæði um niðurstöðu samningaviðræðna skv. 6. tl.

5. Í þinglok vorþings 2011: Stjórnarskipunarlög eru samþykkt á Alþingi og aftur að loknum þingkosningum um vorið, svo sem þannig að 2/3 þingmanna geti (t.d. að fengnu samþykki þjóðarinnar) samþykkt að framselja hluta fullveldis vegna aðildar að yfirþjóðlegum samtökum á borð við ESB.

6. Vorið 2011 (eða strax 2010 í kjölfar viðræðna): Samhliða þingkosningum, þar sem reynir óbeint á stjórnarskrárbreytingu,  má bera niðurstöðu samningaviðræðna sérstaklega undir þjóðina til samþykktar eða synjunar; ég er ekki sannfærður að rétt sé að spyrja þjóðina tvívegis beinlínis og einu sinni óbeint, alls þrisvar, en miðstjórn Framsóknarflokksins hefur ályktað á þann veg.

7. 17. júní 2011: Nýr þjóðbúningur verður kynntur ef niðurstaða aðildarviðræðna, þjóðaratkvæða og stjórnarskrárbreytinga verður jákvæð.

 

Eins og fram kemur í athugasemd hér og rökstutt er hér felst það ekki í samþykkt miðstjórnar að stjórnarskránni eigi að breyta áður en þjóðin er spurð álits hvort sækja eigi um aðild eins og hér er haldið fram. Slíkt er að mínu mati heldur ekki stjórnskipulega skylt; spyrja má þjóðina um hvort sækja eigi um aðild með fyrirvara um að stjórnarskránni sé breytt áður en hugsanleg aðild kemur til framkvæmdar og væntanleg niðurstaða samningaviðræðna einnig borin sérstaklega undir þjóðina eins og að framan greinir.

 

Lesa má ályktun Framsóknarflokksins hér (sem samþykkt var af þorra atkvæðisbærra á fjömennum miðstjórnarfundi og án mótatkvæða) en eftirfarandi er nýmælið um þjóðaratkvæði um ESB-aðildarumsókn:

 

"Miðstjórn Framsóknarflokksins telur eðlilegt að spurningunni um hvort stjórnvöld fái umboð til að ganga til aðildarviðræðna við ESB verði borin undir þjóðina í þjóðaratkvæðagreiðslu, óháð öðrum kosningum.

Veiti þjóðin umboð til slíkra viðræðna yrði niðurstaða samningaviðræðna við ESB lögð í þjóðaratkvæðagreiðslu til samþykktar eða synjunar.

Útfærsla á þjóðaratkvæðagreiðslum verði skoðuð frekar á komandi flokksþingi Framsóknarflokksins að undangenginni umræðu um Evrópumál sem framkvæmdastjórn standi fyrir."

Í tillögunni felst ekki sú afstaða að Ísland skuli sækjast eftir fullri aðild að ESB; nú hefst sú umræða fyrir alvöru og hér er ágætis forsmekkur.

Þjóðaratkvæði um aðildarviðræður

Nafnið

"Síðast var það laust á honum,"

 

sagði dóttir mín í gærkvöldi þegar við ræddum um veisluna sem við förum í síðar í dag til þessa fagna nafngift frænda okkar. Nafnið, sem drengnum hefur verið valið, er sem sagt bara laust á honum en

 

"nú fær hann nafnið inn í sig,"

 

sagði þessi skynsama dóttir mín þegar ég var að bögglast með að veislan gæti ekki beinlínis heitið skírnarveisla.

Framsókn svarar kalli dagsins

Mér sýnist í fljótu bragði að Guðni og Framsóknarflokkurinn hafi orðið við því sem ég kallaði kröfu dagsins hér í fyrradag - á baráttudegi launafólks og vegna hagsmuna neytenda, þ.e. að spyrja þjóðina hvort sækja eigi um fulla aðild að ESB; meira um það á morgun - þ. á m. um röð og fjölda þjóðaratkvæðagreiðslna um málið.

Þarf að breyta stjórnarskrá

Krafa dagsins

Ég hjólaði á 1. maí hátíðahöldin í höfuðborginni og hitti gamla félaga - báðum megin við borðið. Eftir að hafa hugsað málið lengi og starfað fyrir launafólk og neytendur í heilan áratug held ég að krafa dagsins sé sú að fólkið í landinu fái sjálft að segja skoðun sína á stærsta hagsmunamáli sínu: Á að kanna - með formlegum hætti, þ.e. skilgreiningu samningsmarkmiða og aðildarviðræðum - hvort það hentar okkur að gerast aðilar að ESB og evrunni?

 

Þar sem ég er lögfræðingur og embættismaður er kannski nærtækt að ég árétti að engar reglur eru í stjórnarskrá um slíkt þjóðaratkvæði - enda í sjálfu sér ekki lögskylt að spyrja þjóðina nema í þeirri skyldubundnu "þjóðaratkvæðagreiðslu" sem felst óbeint í kosningum til Alþingis þegar stjórnarskránni er breytt til þess að heimila löggjafanum eða Alþingi að staðfesta samningsniðurstöður og framselja hluta formlegs fullveldis ríkisins til þess að endurheimta nokkuð af því pólitíska sjálfstæði þjóðarinnar sem afsalað var með aukaaðild að ESB (svonefndum EES-samningi) sem tók gildi 1994. Eðlilegt er að mínu mati að slík formleg ákvörðun þjóðþings verði ákveðin með auknum meirihluta - eins og í Noregi (3/4) og Danmörku (5/6), ef ég man rétt.

 

Að mínu mati er hins vegar ekki eðlilegt frekar en endranær að þegar þjóðin segi skoðun sína í frjálsri þjóðaratkvæðagreiðslu að einhver önnur regla gildi en að meiri hlutinn ráði; sjálfsagt er að setja lög um tilhögun slíkrar þjóðaratkvæðagreiðslu en slíkt lagafrumvarp væri aðeins dagsverk fyrir góðan lögfræðing. Óeðlilegt væri að mínu mati að áskilja aukinn meirihluta í slíku þjóðaratkvæði - að meiri hlutinn ráði ekki! Einnig fyndist mér skrýtið ef ákveða ætti að þeir sem sætu heima hefðu atkvæðisrétt, þ.e. áskilja að tiltekið hlutfall atkvæðisbærra þyrfti að mæta til þess að mark yrði tekið á niðurstöðunni. Á því getur stjórnarskrárgjafinn hins vegar tekið í breytingu sem heimilar formlegt fullveldisafsal samkvæmt framansögðu. Lesa má um þjóðaratkvæði hérlendis og erlendis hér. Að lokum finnst mér rétt að fólk íhugi hversu oft á að spyrja þjóðina; er ekki nóg að spyrja þjóðina tvisvar

1. beinlínis þegar ákveðið er að sækja um, þegar samningsmarkmið eru skilgreind eða staðfest að loknum viðræðum
2. og óbeint þegar stjórnarskránni er breytt?

Formaður SFR: Splundruð þjóð

Ákveðni, ábyrgð og ánægja - ekki sjálfsánægja

 Sem gamall blaðaljósmyndari (og reyndar fyrsti hirðljósmyndari núverandi heilbrigðisráðherra, Guðlaugs Þórs Þórðarsonar fyrir rúmum 20 árum) og sem fyrrverandi lögmaður hjúkrunarfræðinga (í tæp 7 ár mín sem framkvæmdarstjóri BHM) verð ég - líka sem talsmaður sáttaumleitunar og aðdáandi ákveðinna kvenna - að lýsa ánægju minni með þessa snilldarlega lýsandi fréttaljósmynd (höfundaréttur mbl.is); ákveðnin, ábyrgðin og ánægjan - en engin sjálfsánægja eða hroki - skín út úr þessum talskonum. Þetta er hið afgerandi augnablik sem sjálfur Henri Cartier Bresson hefði orðið stoltur af - eins og þjóðinni varð sjálfsagt létt; ég tek ekki efnislega afstöðu en mér létti mjög þó að ég sé ekki að fara að leggjast undir hnífinn, svo ég viti!

Vaktakerfið dregið til baka

Til hamingju (sumir, nei örfáir) neytendur

Hér er gott dæmi um að lögin vernda neytendur - ef þeir leita eftir því - en í þessu tilviki kannski aðeins þá fáu, sem hafa haldið til haga kvittunum af bensínkaupum undanfarinn rúman áratug (hér allt frá 1995). Reglurnar eru, sem sagt, oft ágætar - en hér er því miður óraunhæft að tugþúsundir neytenda sæki bótarétt sinn fyrir dómi sem ekki hafa geymt kvittanir til sönnunar um

• hvort,
• hvar,
• hjá hverjum,
• hvenær og
• hve mikið

 

bensín þeir keyptu undanfarinn hálfan annan áratug frá því að samkeppnislög tóku gildi.

 

Dómur 5 einhuga hæstaréttardómara er merki um réttsýni og að dómstólakerfið virkar ágætlega - innan þeirra marka sem löggjöfin setur:

 

"Í málinu krefst [neytandi] skaðabóta vegna tjóns sem hann telur sig hafa orðið fyrir við kaup sín á bensíni hjá [umræddu olíufélagi] á tímabilinu frá 10. ágúst 1995 til 18. desember 2001 vegna ólögmæts verðsamráðs þess síðarnefnda og tveggja annarra olíufélaga. Ágreiningslaust er að með samráðinu hafi [umrætt olíufélag] brotið gegn 10. gr. þágildandi samkeppnislaga nr. 8/1993. Af gögnum málsins er ljóst að það samráð tók meðal annars til verðlagningar á bensíni. [Umrætt olíufélag] hefur ekkert fært fram í málinu, sem staðið getur í vegi þeirri ályktun að tilgangur samráðsins hafi verið að hækka tekjur hans með því að selja bensín á hærra verði en annars hefði verið. Þá hefur honum ekki tekist að sýna fram á að slíkur ágóði hafi ekki í reynd hlotist af samráðinu. Samkvæmt þessu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms, sem skírskotaði jafnframt til niðurstöðu héraðsdóms 6. desember 2006 um hluta málsins, er [umrætt olíufélag] skaðabótaskyldur við [neytandann]."

 

Næsta skref á löggjafinn - með því að setja lagareglur um hópmálsókn - eða talsmaður neytenda í að leggja þetta til, eins og lögð hafa verið drög að. Meðan hópmálsókn er ekki möguleg eða raunhæf þarf að huga að öðrum úrræðum til þess að koma fram þeim varnaðaráhrifum sem felast í skýrum bótarétti neytenda.

Ég óska Neytendasamtökunum, sem kostuðu þetta mál sem prófmál, til hamingju með sigurinn.

Ker greiði bætur vegna samráðs

Nei, takk? Þetta eru mikil vonbrigði

Neytendur eiga rétt á að hafna fjölpósti og fríblöðum og gagnrýndi ég Íslandspóst í dag í frétt á vefsíðu talsmanns neytenda fyrir að stranda samkomulagi sem stefndi í; ekki gengur að neytendur þurfi að sækja mismunandi miða á marga staði og jafnvel árlega til að geta sagt nei takk við fjölpósti eða fríblöðum eða hvoru tveggja.

Ekki samkomulag um frípóstsreglur

Je blogge, donc je suis - látið verkin tala

Fór um daginn, aldrei þessu vant, á listasýningu - í mínum gamla heimabæ, Akureyri. Þar sem óvenju margt höfðaði jafnvel til mín - sem er frekar lítið listrænn - verð ég að mæla með sýningunni, Bæ, bæ Ísland; einkum var þó vakning að horfa og hlusta á mynd- og hljóðverk (kann ekki hið listfræðilega hugtak yfir vídeóhugleiðingar sem þessar) Þorvaldar Þorsteinssonar sem snertu tilvistarlegan streng í mér og vöktu upp þessa fyrirsögn; hver er ég og hvers vegna?

 

Þar sem ekki er um starfsemi í arðsemisskyni að ræða get ég víst leyft mér að skora á ykkur að leggja leið ykkar norður og taka tíma í að láta (lista)verkin tala!

Dómur um sviðsetningu fréttar

Svokallaðar svart/hvítar myndir eru oft bestar þegar gráu tónarnir eru sem flestir. Færri en kváðu upp sleggju-dóma - bæði til sýknu og til sakfellis - um meinta tilraun til þess að sviðsetja eggjakast í síðustu viku virðast muna að til er nýlegur alvöru-dómur sem snertir sviðsetningu fréttar.  Óþarfi ætti að vera að rekja umræður um sviðsetningu frétta hér á blogginu eða tengja í þær enda tröllriðu þær öllu í lok síðustu viku þar til fréttakona Stöðvar 2 sagði upp störfum. Mér finnst að vísu nokkuð til í þeirri tilgátu að vandinn hafi verið talinn að fréttakonan náðist; sú séríslenska afstaða til reglna fer oft í taugarnar á mér að aðalmálið sé ekki að fylgja reglunum heldur aðeins að virðast fylgja þeim - nást ekki, sjást ekki.

 

"Justice must not (only?) be done, but seem to be done,"

 

segja lögspekingar - en án þess að setja sviga utan um orðið "aðeins" eins og hér er gert.

 

Þetta er óbeint neytendamál þar sem neytendur frétta eiga væntanlega að geta treyst því að það sem sýnt er sé raun-veruleiki en ekki sýndar-veruleiki - þó að ég geti ekki sem gamall blaðamaður og blaðaljósmyndari á unglingsárum fallist á þá svart/hvítu mynd sem ráða má af ummælum bloggara - með og á móti ummælum og uppsögn umræddrar fréttakonu.

 

Erfitt er að byggja niðurstöðu um sviðsetningu á hlutlægum veruleika - þ.e. hvort eggjum var kastað eður ei. Því finnst mér sviðsetning (og ásökun um slíkt) reyndar frekar snúast um huglæga afstöðu viðfangsins (t.d. eggjakastara) heldur en afstöðu og tilraunir þess sem fangar augnablikið (fréttamannsins); sem sagt: Því betur meðvitaðir sem mótmælendur (sbr. tilefnið hér að ofan) eða brottkastarar (sbr. dóminn hér að neðan) eru um viðveru fréttamanna og myndatökur því meira getur fréttaefnið talist "sviðsett." Besta fréttamyndin er ekki bara tekin á hinu afgerandi augnabliki í anda Henri Cartier Bresson heldur helst án þess að viðfangið viti; þetta er hins vegar fremur óraunhæft í mörgum viðfangsefnum fréttafólks nútímans.

 

Aðilar málsins, sem ég minni hér á, voru annars vegar maður, sem starfað hafði að fréttamennsku og tekið þátt í stjórnmálaumræðu, og hins vegar alþingismaður og ráðherra; deildu þeir um hvort í því fælust meiðyrði að hinn síðarnefndi hefði m.a. sagt hinn fyrrnefnda hafa komið nálægt því að sviðsetja frétt um brottkast fisks. Stutta lýsingin á þessu ítarlega dómafordæmi - þar sem niðurstaðan varð sitthvor í héraði og í Hæstarétti - er að ekki var í Hæstarétti leyst úr ásökun um sviðsetningu fréttar.

 

Um þetta sagði héraðsdómur hins vegar:

 

Ummælin, [...], fela í sér meiðandi aðdróttun um óheiðarlega frétta­mennsku og sviðsetningu á umræddu brottkasti, sem [ráðherrann] hefur hvorki sannað né réttlætt á annan hátt.  Hefur þvert á móti verið nægjanlega leitt í ljós með vitnisburði [...] að brottkastið [...] hafi ekki verið sett á svið. 

 

Taldi héraðsdómur með hliðsjón af sjónvarpsmiðlinum og ráðherrastöðu stefnda rétt að refsa honum með sektargreiðslu. Hæstiréttur sýknaði ráðherrann hins vegar vegna þess að hann hefði beint orðum sínum að fréttastofunni en ekki fréttamanninum sem fór í mál.

 

Löngu lýsinguna má lesa í dómi Hæstaréttar og héraðsdóms.

 

Kjarninn er að mínu mati hvort fréttamenn megi hafa áhrif á hvort (og hvenær) athæfi - sem framið  hefur verið eða líklegt er að eigi sér stað - komi fyrir (aftur); þessi umræða er lík umræðu í lögfræði um notkun tálbeitu en þar - eins og hér - er að mínu mati um "different shades of grey" að ræða en ekki niðurstöðu af eða á, í eitt skipti fyrir öll - rétt eins og svokallaðar svart/hvítar myndir eru bestar þegar hinir gráu tónar eru sem flestir og bestir. Við lestur dóma héraðsdóms og Hæstaréttar í brottkastsmálinu styrkist sú trú að afstætt sé hvað teljist sviðsetning.