Forgangsmál

Ég tjái mig vitaskuld ekki lögfræðilega um þetta mál fyrr en ég hef rætt við hlutaðeigandi lögreglustjóra en gott er að sjá og heyra að vernd neytenda - sem ég geri ráð fyrir að séu aðalhagsmunirnir í þessu máli - njóti svo góðrar og skjótrar athygli löggæsluyfirvalda. Ég hef reyndar lengi verið að safna kjarki til þess að ræða frekar við lögreglustjóra um hvort - og hversu mikil og skjót - brot gegn neytendum leiði til viðbragða í refsivörslukerfinu.

 

Á endanum er gott að þeir, sem eiga að gæta hagsmuna neytenda (eins og talsmaður neytenda), geti vísað á virk úrræði til verndar hagsmunum og réttindum neytenda.

Farandsali handtekinn á Ísafirði

"Sérstaklega ekki maskara!"

Þú ert besti pabbi í heimi,

 

fæ ég stundum að heyra frá börnunum mínum - þegar ég samþykki eða ákveð að gefa þeim einhver sætindi án þess að nammidagur sé eða önnur lögvarin krafa á slíku. Þetta varð mér nú tilefni til þess að segja að maður væri ekki endilega gott foreldri fyrir þær sakir að leyfa börnunum allt sem þau vildu eða gefa þeim eitthvað óhollt og svoleiðis. Ég ætlaði að bæta við því sjálfsagða (að þvert á móti setji góðir foreldrar takmörk, reglur, leiðbeiningar og jafnvel boð og bönn) þegar eldri dóttir mín greip frammí - með ákefð.

 

Sérstaklega ekki maskara!

 

Ég gat ekki annað en hlegið (óvart) - og tekið undir með henni - sem hefur fengið þau, væntanlega nokkuð samræmdu, skilaboð frá okkur foreldrunum að snyrtivörur séu ekki almennt ætlaðar fyrir litlar stelpur. En hún bíður spennt þangað til hún verður 16 ára því þá hættir hún að stækka og getur, að sögn, sett maskara á augnhárin sem þá verða líka hætt að stækka og þá verður samræmi í öllu saman.

 

Ég varð að spyrja hana - svipað og maðurinn í áramótaskaupinu (sem varð að blogg'um'etta):

 

Má ég blogga um þetta?

 

Ég fékk leyfi til þess.

Vextir, verðtrygging og evra

Því miður sofnaði ég í gærkvöldi út frá ágætri kvikmynd um Kaupmann í Feneyjum með frábæran Al Pacino í því hlutverki. Þar er m.a. vikið að aldalangri andúð kristinna í garð gyðinga sem lánuðu öðrum fé og tóku vexti. Stundum þóttu þeir kannski háir en okur var óheimilt að Guðs lögum (og í sögunni reyndar óvenjulegur greiðslueyrir vaxta við lok lánstíma ef tiltekið skilyrði væri uppfyllt). Ekki veit ég hvort vextir voru alltaf fastir eða gátu verið breytilegir. Hér á landi er hins vegar ekki aðeins byggt á föstum (háum) vöxtum og gjarnan með heimild til að endurákvarða vexti á tilteknu tímamarki eða -fresti. Samkvæmt flestum langtímalánasamningum í íslenskum krónum ber annar aðilinn - lántakinn - alla áhættuna af þeirri óvissu sem felst í því hve há verðbólga mælist með breytingum á vísitölu neysluverðs. Ríkið tekur að sér að mæla þá breytingu. Reyndar skilst mér að í Ísrael, landi gyðinganna, þekkist einhvers konar verðtrygging en ég hef ekki rannsakað það sjálfstætt en hitt mun víst að útbreiðsla svonefndrar verðtryggingar í neytendalánum hér á landi er einsdæmi.

 

Í bókinni "Hvað með evruna?" - sem ég er að lesa (og gefa) er m.a. vikið að þeirri kenningu að ekki sé hægt að ná nema 2ur af 3ur eftirfarandi markmiðum á sama tíma:

• frjáls för fjármagns,
• sjálfstæð peningastefna og
• stöðugt gengi.

 

Eins og ég bjóst við eftir að svonefnd einhliða upptaka evru var útilokuð á Viðskiptaþingi í vor eru nú álíka margir landsmanna (60%) fylgjandi upptöku evru og eru hlynntir fullri aðild Íslands að ESB og þar með evru sem er afleiðing af slíkri aðild; flestir telja aðild líka skilyrði evruupptöku þó að umsamin aukaaðild sé ekki útilokuð fyrr en hún er reynd. Þannig fjölgar þeim í hópi almennings - neytenda - sem vilja fórna sjálfstæðri peningastefnu vegna þess að þeir telja mikilvægara fyrir hag sinn að hafa stöðugt gengi - og þá líklega að jafnaði stöðugra (og lægra) verðlag; í kjölfarið mynd væntanlega fylgja afnám svonefndrar verðtryggingar.

 

Ráðandi öfl vilja hins vegar enn fremur halda í sjálfstæðið en stöðugleikann. Kannski þarf ég sem talsmaður neytenda að leita frekari leiða til þess að bera réttmæti hennar eða lögmæti undir yfirþjóðlega aðila.

Meirihluti fylgjandi ESB-aðild

Stórafmæli

Ekki vissi ég (fyrr en nú) að Bifröst og Mandela væru jafnaldrar (kannski bara á sama árinu); um leið og ég sendi báðum innilegar afmæliskveðjur tek ég fram að ég er ekki nógu frjór til þess að sjá einhverja spennandi samlíkingu þar á milli en bæði afmælis"börnin" eru stórmerk.

 

Í ævisögu Mandela kemur m.a. fram það markverða fordæmi að hann fyrirgaf fangelsurum sínum - og svo finnst mér alltaf merkilegar blóðsúthellingalausar byltingar. Talandi um byltingar þá hitti ég nokkra byltingarsinna og gamla samstarfsmenn úr réttindabaráttunni í enn einu stórafmælinu í gær hjá öðru stórmenni, Ögmundi Jónassyni, sem var sextugur; ég færði honum bókina "Hvað um evruna?"

Fagnar afmæli með fjölskyldunni

Hæfni, heppni - eða óheppni?

Ein af mörgum ástæðum þess að ég hef hrifist af bandarísku stjórnskipulagi og stjórnkerfi er að þar virðast ríkja nokkuð skýrar línur milli yfirlýst pólitískra ráðninga í tilteknar toppstöður - samkvæmt reglum - og hæfnisráðninga sem annars munu meginregla. Það finnst mér ágætt - en betra er þó að sátt er um hver reglan sé. Þá finnst mér frábært hversu vel Bandaríkjamönnum hefur tekist að samræma hæfnisráðningar sjónarmiðum - sem ég tel réttmæt - um að minnihlutahópar nái eðlilegri stöðu í samfélaginu.

 

Hér á landi er óumdeild (en því miður ekki nægilega vel kynnt) lagaregla að í öll önnur störf en embætti ráðherra og framkvæmdarstjóra sveitarfélaga (þ.e. borgarstjóra, bæjarstjóra og sveitarstjóra) skal ráða óháð pólitískri afstöðu og samkvæmt hæfni; ef jafnhæfar manneskjur sækja um skal auðvitað láta kyn í minnihluta á því sviði njóta vafans.

 

Ég hef ekki misst trú á kerfið að þessu leyti þrátt fyrir einstök vonbrigði fyrir dómstólum og víðar og veit að frávik fela í sér undantekningar en ekki breytta reglu. Ég hafði að vísu í tæp 7 ár atvinnu mína af því að verja - og stundum sækja - réttindi háskólafólks sem taldi á sér brotið og sá og heyrði ýmislegt sem ekki virtist samkvæmt óumdeildum reglum; en, sem sagt, enn treysti ég því að kerfið standist skoðun, m.a. fyrir aðhald umboðsmanns Alþingis.

 

Sjálfur hef ég lengi talið að réttur stjórnandi ríkisstofnunar sé sá sem hafi bæði fagmenntun á hlutaðeigandi sviði (t.d. kennari í skólastofnun, leikari í leikhúsi og heilbrigðisstarfsmaður á sjúkrastofnun) og reynslu af og menntun í stjórnun og rekstri. Sú skoðun er óbreytt.

 

Megi sá hæfasti vinna.

 

Samkvæmt tilvísaðri frétt sækja 14 um embætti forstjóra Landspítala og 11 um embætti forstjóra Veðurstofu. Ég tek fram að einn af þessum 25 umsækjendum er skyldur mér þannig að valda myndi vanhæfi samkvæmt stjórnsýslulögum.

Fjórtán sækja um forstjórastarf

The Birds

Í gærmorgun vaknaði ég við sannkallaða árás fugla svo að í svefnrofunum minnti gargið mig á "The  Birds" eftir Hitchcock. Þrestirnir - sem mér sýndust þeir vera - voru gríðarmargir og þetta var ekkert venjulegt fuglatíst en árásin var auðvitað ekki á sjálfan mig. Þeir gogguðu í gríð og erg í grasbalann fyrir vestan íbúðina sem ég var nýbúinn að marka með stórfallegu holtagrjóti í því skyni að skýla smátrjám og runnum. Ekki var það tilbúinn áburðurinn sem þeir ásældust heldur var það væntanlega maðkurinn eftir kærkomnar rigningar helgarinnar og næturinnar í kjölfar náttúrlegs áburðar skömmu áður. Um kvöldið sá ég að allur balinn var alsettur allstórum götum en þrestirnir hurfu jafnskjótt og þeir birtust.

Bylting fyrir neytendur - verðtrygging yrði úr sögunni með evruaðild

Það er við hæfi að bregðast á sjálfan Bastilludaginn við byltingarkenndri hugmynd helgarinnar frá ekki óreyndari manni í utanríkismálum en dómsmálaráðherra - sem hefur t.d. forræði á framkvæmd á aðild Íslands að Schengen. Dómsmálaráðherra reifaði hugmynd um evru sem gjaldmiðil á Íslandi án aðildar landsins að ESB. Nú kemur byltingin reyndar að ofan en ekki frá borgurunum eins og í frönsku byltingunni - en þó er um að ræða viðbrögð við kröfum sem hagsmunasamtök heildverslunar og smásöluverslunar og þjónustu hafa undanfarið (eins og Samtök iðnaðarins lengi) sett fram um breytingar á efnahagsumhverfi.

 

En hvað með neytendur á Íslandi; hverju myndi upptaka evru breyta fyrir þá?

 

Neytendasamtökin hafa reyndar látið gera úttekt á áhrifum aðildar Íslands að ESB og fjallað um hana í þessum mánuði og fyrr í vor á heimasíðu sinni og fer þar meira fyrir kostum en göllum. Auðvitað er það pólitísk spurning, sem embættismaður eins og ég tek ekki afstöðu til, hvort til greina kemur að bæta við fleiri stoðum þar sem við njótum (og gjöldum, eftir atvikum) áhrifanna af evrópusamstarfi með (auka)aðild án þess að eiga möguleika á að móta stefnuna og jafnvel framkvæmdina, þ.e.a.s. með fulltrúa Íslands við borðið.

 

En fyrir neytendur hér á landi virðist í fljótu bragði mikill kostur fylgja aukaaðild að myntbandalagi ESB þar sem með því væri svonefnd verðtrygging úr sögunni; verðtrygging felur í sér að lántaki ber -auk umsaminna (og stundum breytilegra) vaxta - einn alla áhættuna af verðþróun eins og hún er mæld af Hagstofu Íslands sem breyting á vísitölu neysluverðs. Er þá ekki horft til þess hvort hlutaðeigandi neytendur eða lánveitendur verða í raun fyrir sambærilegum kostnaðaráhrifum og þeim sem Hagstofan mælir. Þá er svonefnd verðtrygging án tillits til þess að hver og einn neytandi getur ekki haft áhrif á verðbólguna eins og ýmisir aðrir leikendur á markaðstorginu.

 

Um leið myndi evruaðild eyða gengisáhættunni sem margir neytendur o.fl. hafa tekist á hendur til þess að komast hjá svonefndri verðtryggingu.

 

Viðbrögð iðnaðarráðherra strax í gær gáfu vonir um að málið yrði rætt í ríkisstjórn en reglulegur ríkisstjórnarfundur ætti að vera á morgun, þriðjudag, ef sumarleyfi standa ekki í vegi. Þá var krafa formanns Samtaka atvinnulífsins í hljóðvarpi RÚV í morgun og málflutningur framkvæmdarstjóra Viðskiptaráðs í sjónvarpi RÚV í kvöld á þá leið að tími aðgerða væri löngu runninn upp. Viðbrögð formanna stjórnarflokkanna í ljósvakamiðlum síðdegis og í kvöld voru dræmari - en að mínu mati er ljóst að reyna þarf á hugmyndina. Eins og dómsmálaráðherra áréttaði strax í gær er hann ekki að viðra möguleikann á einhliða upptöku evru sem var útilokuð endanlega á Viðskiptaþingi í vor þar sem ég var staddur (og fannst reyndar strax að skoðanakönnun meðal atvinnurekenda, sem þar var kynnt, um takmarkaðan áhuga á ESB-aðild yrði úrelt á stundinni). Dómsmálaráðherra er að stinga upp á svipaðri lausn og tveir prófessorar hafa reifað - að semja um aukaaðild Íslands að myntbandalaginu án fullrar ESB-aðildar.

 

Um er að ræða fræðilegan möguleika sem verður ekki kannaður frekar fræðilega - aðeins eftir formlegum leiðum hjá til þess bærum aðilum í Brussel enda hefur embættisfulltrúi ESB gagnvart Íslandi þegar áréttað að þessi möguleiki sé útilokaður. Allt sem er fræðilega mögulegt er hins vegar pólitískt mögulegt ef réttur aðili er spurður (við réttar aðstæður).

 

Réttur aðili þarf líka að spyrja. Tvíhöfða Evrópunefnd forsætisráðherra (eða fræðimenn á hennar vegum) getur því ekki kannað þennan möguleika eins og forsætisráðherra virtist ætlast til með ummælum í RÚV síðdegis og í kvöld; tvíhöfða nefndin getur aðeins tekið undir hugmyndina (eða hafnað henni) og lagt til að ríkisstjórnin kanni hana formlega með því að leita samninga um hana.

 

Með stjórnarskrárbundið vald forseta til þess að gera samninga við önnur ríki fer utanríkisráðherra.

Myntsamstarfsleið ekki fær

Allt gott kemur frá Guði

Yngri dóttir mín vaknaði upp á laugardaginn með ummælum sem minntu mig á þennan titil á smásögu Davíðs Oddssonar, sem kvikmynduð var fyrir nokkrum árum, ef ég man þetta rétt, og kemur mér alltaf í hug þegar ég keyri um Selfoss því drengurinn í sögunni (Davíð) fór upp á þak til þess að bíða eftir - eða biðja Guð um - nammi, eins og það heitir í dag en í mínu ungdæmi hét það reyndar líka "gott" eins og hjá sögumanni.

 

En aftur að dóttur minni sem sagði um leið og hún vaknaði - með tilhlökkun og upp úr eins manns hljóði:

 

Ég veit af hverju Guð er bestur. Af því að hann látti nammidagana vera til.

 

Og þá smávægis sumarsólarhlé.

Aðeins aukagreiðsla fyrir valkvæða viðbótarþjónustu

Ég hef ekki amast við því að flugfélög eða önnur fyrirtæki taki viðbótargreiðslu fyrir valkvæða aukaþjónustu en hæpið virðist að taka viðbótargreiðslu fyrir fyrstu tösku á hvern farþega; það hlýtur að vera lágmark þegar maður flýgur utan og jafnvel landshluta á milli að taka með sér eina tösku, upp að tiltekinni þyngd eins og verið hefur; sá töskukostnaður á að mínu mati að vera innifalinn í farmiðanum því neytandinn er engu bættari - og jafnvel blekktur - með að fargjaldið sé brotið niður í mismunandi kostnaðarhluta svo sem töskugjald, afgreiðslugjald, flugþjóna-/flugfreyjugjald, eldsneytisálag o.s.frv.

Fleiri flugfélög taka farangursgjald

"Má ég fá kort?"

Ertu svona fá..., fátækur?

 

spurði dóttir mín þegar ég sagðist ekki eiga fleiri peninga en þær tvær krónur sem ég fann í skúffu til þess að leyfa henni að leika sér með í búðarleik með systur sinni og nágrannatelpunni.

 

Nei, ég nota eiginlega bara kort til að borga,

 

sagði ég.

 

Má ég fá kort?

 

sagði hún þá; ég neitaði - enda er ég einmitt um þessar mundir að freista þess ásamt umboðsmanni barna að ná sem heildstæðastri sátt um leiðbeiningar um aukna Neytendavernd barna þar sem m.a. er fjallað um aldursmörk í tengslum við markaðssetningu og notkun korta. Nei, raunveruleg ástæða er að ég þori ekki að taka áhættuna af því að greiðslukortin mín týnist í búðarleiknum.

 

Þetta minnir mig reyndar á skemmtilegt atvik fyrir um fimm árum þegar sonur minn, þá um 5 ára gamall, spurði hvaða (rauði) miði þetta væri sem ég var með í höndunum; það var 500-króna seðill. Hann hafði aldrei séð seðil áður - heldur aðeins mynt og greiðslukort.