Freudian slip

Athyglisverð missögn í fyrirsögn mbl.is - að hjálpa eigi fasteigna-bönum; ég hef nú reyndar lengi ætlað að blogga um þessar ráðstafanir sem eiga að hjálpa skuldugum neytendum vestanhafs, ekki síður en hálfopinberum fasteignabönkum (eins og lesa má í meginmáli fréttarinnar og víðar).

 

Kannski er þetta svonefnt freudian slip en hér á landi virðist helst deilt um hvor hafi átt (meiri) sök á þenslunni og miklum verðhækkunum fasteigna 2004, einkareknir (fasteigna)bankar eða hinn opinberi, Íbúðarlánasjóður. Fáir virðast velkjast í vafa um hvort þeir hafi átt sökina; nú myndu sumir e.t.v. kalla þá fasteignabana.

Bandarískum fasteignabönkum hjálpað

Hvað finnst þér um verðtryggingu?

Þarna var ekki rými fyrir rök með eða á móti svonefndri verðtryggingu - en hvað finnst þér um sjálfkrafa tengingu neytendalána við vísitölu neysluverðs? Gefið "komment."

Indian summer

... eða akureyrskt.

Heitasti dagur ársins

Akureyrskt sumar og (ó)skeikul vísindi

Til er hugtakið indian summer. Þegar ég gekk um Borgartúnið með vinnufélaga síðdegis í dag vorum við a.m.k. sammála um eitt, að svo heitt hefði aldrei áður verið (og þó að mestu sólarlaust) en ég held að bæði mat og mælir staðfesti að ég hafi aldrei fyrr í minni u.þ.b. 17 ára búsetu á stór-Kópavogssvæðinu upplifað slíkan hita heima - síðan ég flutti að heiman frá Danmörku (en slíkt var auðvitað alvanalegt á Akureyri í gamla daga).

 

Mamma sagði svo, réttilega, í símann í kvöld að svo miklum hita hefði ekki verið spáð. Og þó teljast veðurfræðingar raunvísindamenn - en jarðvísindamönnum hefur reyndar tekist að spá fyrir um jarðskjálfta með innan við hálftíma fyrirvara.

 

Svo er fólk að finna að því þegar lögfræðingar - sem eru af meiði félags- eða hugvísinda - eru ekki allir sammála, alltaf!

 

En á hagfræðinga virðast margir trúa eins og.. ég veit ekki hvað.

"Doktora" í sjónvarpið - í kóngsins nafni!

Margir sem búið hafa í Danmörku eða fylgst með þar undanfarin ár þekkja hinn skorinorða neytendaþátt Kontant. Slíkir þættir finnast víðar - nema á Íslandi. Hvarvetna þar sem ég kem ræðir fólk um neytendamál og eru flestir á því að aukin neytendavitund sé æskileg en margir taka þó undir með mér - aðspurðir - að hún hafi þó heldur aukist á undanförnum misserum, eins og ég tel.

 

Vitund og umræða er þó ekki nóg að mínu mati; aðgerða er þörf.

 

Eitt af því sem ég nefni oft og heyri stundum - jafnvel frá fólki sem er sjálft tilbúið að bæta úr - er að það vanti neytendaþátt. Nei, ekki í prentmiðlana; þeir eru að standa sig ágætlega og fjalla ríkulega um neytendamál eftir því sem kostur er í dagblaði, t.d. 24 stundir frá upphafi og nú síðast Dr. Gunni í Fréttablaðinu. Og; nei ég er ekki bara að meina í útvarpið - slíkur þáttur er þegar til: dr. RÚV á þriðjudögum kl. 15:30 á rás 1 á RÚV.

 

En doktor Gunni og Dr. Rúv er ekki nægileg "mótvægisaðgerð;" markaðsöflin eru miklu sterkari. Ég - og allir þessir neytendur, sem eru tilbúnir til þess að leggja sitt af mörkum - er að tala um reglulegan sjónvarpsþátt - ekki bara ágæt innslög í fréttaþáttum. Ég er að meina þátt í víðséðu sjónvarpi á besta tíma - þegar neytendur landsins, fjölskyldufeður og -mæður, eru að koma börnunum í rúmið eða sitja að loknum vinnudegi í sófanum og slaka á. Það nennir enginn að lesa þessa annars ágætu bæklinga eða fínu heimasíðu frá stofnunum og samtökum - sem eru þó að standa sig vel í að afla upplýsinga um ýmis málefni og kynna þær í hefðbundnum fjölmiðlum.

 

Þetta kostar pening. Þekkingin liggur fyrir. Viljinn er ljós. Krafan er skýr. Áhuginn er örugglega fyrir hendi. RÚV - almannasjónvarpið okkar allra - þarf að svara kröfunni.

 

Sem  talsmaður neytenda hef ég ítrekað lagt þetta til við til þess bæra aðila - í kóngsins embættis nafni, sbr. t.d. eftirfarandi tilvitnun í umsögn mína frá 17. febrúar 2006 til menntamálanefndar Alþingis um frumvarp til laga um RÚV ohf.:

 

"Meginhugmyndin er að framleiddur verði fjöldi stuttra myndskreyttra sjónvarpskynninga sem höfðað geti til bæði barna, ungs fólks og fullorðinna um hin aðskiljanlegustu efni. Þannig verði almannafé nýtt betur án þess að mikill kostnaðarauki ætti af þessu að leiða. Þó þarf væntanlega að gera ráð fyrir einhverjum aukakostnaði við hugmyndavinnu, samhæfingu, stjórnun og framleiðslu – bæði hjá Ríkisútvarpinu og ríkisstofnunum og öðrum sem njóta opinbers stuðnings til almannaþjónustu. Tel ég að um gæti verið að ræða hentugt efni til uppfyllingar og fjölbreytni í dagskrá – auk sjálfsagðs fræðslu- og uppeldisgildis. Sjónvarp er miðill sem mikið er nýttur af markaðsaðilum og tel ég nauðsynlegt að með almannafé sé stutt við virka fræðslu fyrir neytendur, notendur, skattborgara, skjólstæðinga stofnana ríkisins og allan almenning í landinu – í almannaþágu. Um nánari reifun er vísað til hjálagðra bréfa undirritaðs til útvarpsstjóra, dags. 1. september sl. og 1. nóvember sl., en í kjölfar þeirra fundaði ég með útvarpsstjóra um hugmyndina. Eins og fram kemur í fyrra bréfinu er hugmyndin að danskri fyrirmynd og er þar við áratuga góða reynslu að styðjast. Hafa margir fulltrúar ríkisstofnana o.fl. aðilar sem embætti talsmanns neytenda hafði samráð við á liðnu hausti tekið hugmyndinni vel eins og fram kemur í síðarnefnda bréfinu.

 

Tel ég að í þessari tillögu felist einn meginkjarni og grundvallar tilgangur með útvarpsþjónustu í almannaþágu sem er til þess fallin að bæta hag neytenda og alls almennings í landinu, nýta betur almannafé og auka hróður ríkisstofnana og annarra sem sinna almannaþjónustu."

 

Oft var þörf en nú er nauðsyn

Gott hjá Neytendastofu. Nú geta neytendur loksins nýtt daglegan "kosningarétt" sinn betur - því eins og ég hef ítrekað bent á er verðlagseftirlit neytenda sjálfra háð því að skýr lagaskylda til verðmerkinga sé virt - og eftirlit virkt. Neytendastofa birtir þessa dagana daglegar fréttir af ástandi verðmerkinga á ýmsum sviðum en stofnunin hefur haft lögbundið eftirlit með verðmerkingum frá því að hún var sett á fót fyrir þremur árum þegar verðmerkingareftirlit var flutt frá Samkeppnisstofnun og Samkeppniseftirlitið sett á fót. Neytendastofa birtir samhliða jafnvel einnig verðkannanir - sem frjáls félagasamtök á borð við ASÍ, Neytendasamtökin og FÍB hafa hingað til sinnt af kappi.

 

Þessar fréttir af virku eftirliti með verðmerkingum vekja vonir um að ástandið batni vegna þess að nú eru auknar líkur á eftirliti, áminningum, viðurlögum og gjarnan nafnbirtingum fyrirtækja sem ekki standa sig og fara eftir settum reglum.

 

Svo eru reyndar aðrar merkingar, svo sem um innihald, en með eftirlit með þeim fara einkum heilbrigðisnefndir á vegum sveitarfélaga.

Gera athugasemdir við verðmerkingar í bakaríum

19. aldar hvað!

Ég er því miður ekki vel að mér um byggingarlist en ekki áhugalaus um skipulagsmál og mjög fíkinn í ýmis konar tengingar við ártöl og dagsetningar eins og lesendur hafa e.t.v. orðið varir við. Það rifjaðist upp fyrir mér um daginn þegar ég heyrði enn eina fréttina um brýna þörf á að varðveita 19. aldar götumynd í borginni að tvö hús við Laugaveginn virðast hafa átt þátt í því að að aftur urðu meirihlutaskipti í úthverfi okkar Kópavogsbúa - og auðvitað ekkert athugavert við það.

 

Það sem mér fannst dálítið skrýtið við þessa sífelldu klifun á mikilvægi þess að varðveita 19. aldar götumyndina við þessa gömlu verslunargötu var ekki bara að um var að ræða tvö hús (sumir myndu segja kofa) - sem eiga, sem sagt, að vera götumynd. Sem landsbyggðarmaður var ég ekki nógu vel að mér um sögu Reykjavíkur en hafði ekki fyrirfram búist við að komin hefði verið götumynd á þessum tíma - sem auk þess hefði varðveist í yfir 100 ár.

 

Efi minn reyndist svo - a.m.k. að hálfu - á bjargi byggður þegar einni fréttinni í kjölfar meirihlutaskiptanna fylgdi myndskeið sem sýndi að annað mannvirkið var byggt í byrjun 20. aldar, 1912 að mig minnir (ég hef ekki nennt að hjóla og ekki tímt að keyra til þess að sannreyna nákvæmt ártal). Helmingurinn af þessari götumynd er sem sagt ekki frá 19. öld heldur frá 20. öld - sem hófst ekki síðar en 1901!

 

Kannski er þetta rugl með aldir sama eðlis og misskilningur margra - jafnvel fjölmiðlamanna og annarra sem starfa fyrir lýðinn - á því hvenær menn eru á þrítugsaldri o.s.frv. Ég fjalla kannski um það síðar en smá vísbending: þetta er kannski viðkvæmt fyrir suma(r) en svo dæmi sé tekið - þegar ég verð fertugur (40 ára) á næsta ári verð ég kominn á fimmtugsaldur.  

Indversk áhrif á íslenska neytendur

Ekki skal ég tjá mig um spillinguna sem mbl.is getur um en hvaða áhrif skyldi það hafa á neytendur á Íslandi að indverska ríkisstjórnin hafi haldið velli? Jú, rétt eins og við heyrum að tilteknir atburðir víða um heim hafi - a.m.k. yfirleitt - býsna hröð og mikil áhrif á (heimsmarkaðs)verð á eldsneyti þá var það að mati Economist fyrir helgi talið líklegt til þess að auka sæmilegar líkur á árangri í nýrri lotu Doha-viðræðna um aukið heimsmarkaðsviðskiptafrelsi sem hófust í gær.

 

Ég hef að vísu ekki séð fréttir í dag um árangur; engar fréttir eru vonandi góðar fréttir í þessu sem öðru - því talið er að ef ekki næst árangur hjá stjórnmálalmönnum nú á næstu dögum eftir tilraunir embættismanna til að undirbúa málamiðlun í frjálsræðisátt þá valdi ágústdeyfð í Brussel vegna sumarleyfa í stjórnkerfi ESB og svo enn meiri áhersla á bandarískar forsetakosningar þegar hausta fer að málið tejist næstu misseri.

 

Ef vel tekst upp í Doha-lotunni sem hófst í gær hjá Alþjóðaviðskiptastofnuninni við Genfarvatn þá er líklegt að dregið verði úr heimilli og vonandi raunverulegri innanlandsvernd á vörum á borð við landbúnaðarafurðir en Ísland mun hafa tekið sér stöðu með hvað íhaldssömustu ríkjum í þessu efni!

 

Á meðan gjalda neytendur í minni samkeppni, takmarkaðra vöruvali og hærra vöruverði. Áfram Indverjar.

Ríkisstjórn Indlands hélt velli

Lögfræðin betri en brjóstvitið

Tilefnið er að vísu kostulegt (en ég hef líka blandað saman berum brjóstum og neytendamálum og farið flatt á því) en í fyrsta lagi felur lögfræðin í bandaríska brjóstaberunarmálinu í sér góð rök fyrir að fella hina háu brjóstaberunarsekt úr gildi - enda er margt af bandarískri lögfræði að læra, þ.e.:

 

að fjarskiptanefndin hefði farið offari og látið stjórnast af duttlungum þegar hún ákvað að CBS skyldi greiða sekt fyrir að sýna ósæmilegt sjónvarpsefni [...] - [...] - [og] brugðið út af 30 ára hefð fyrir því að sekta því aðeins sjónvarpsstöðvar fyrir að sýna ósiðlegt sjónvarpsefni, að áhorfendur hafi komist verulega úr jafnvægi. Atriðið, sem þetta mál snérist um, hafi verið allt of stutt og lítilfjörlegt til að falla undir slíka skilgreiningu. 

 

Meðalhóf, málefnaleg sjónarmið og jafnræðisregla eða stjórnsýsluhefð vernduðu þarna sjónvarpsstöðina. 

 

Annar lærdómur af þessu skondna máli er að það er stundum athyglisvert hvaða mál njóta athygli stjórnvalda sem eiga m.a. að gæta réttinda neytenda eins og ég skrifaði um í gær.

 

Í þriðja og síðasta lagi finnst mér þetta mál áhugavert vegna þess að þessi stutta frétt sýnir að í Bandaríkjunum er a.m.k. virkt (ef ekki virt) neytendaeftirlit með ljósvakamiðlum - nokkuð sem að mínu mati skortir hér á landi eins og ég hef ítrekað bent á.

Sekt vegna brjóstasýningar ógilt

Neytendur (eiga að) "kjósa" daglega

Mörgum hefur - að mínu mati réttilega - fundist ónógt lýðræði í Evrópusambandinu og hefur lengi verið talað um "lýðræðishalla" í því efni. Eins og fjallað var um á BBC í vikunni er ástæðan m.a. sú að almenningur veit ekki hvert á að snúa sér með umkvörtunarefni sín og umbótatillögur.

 

Hér á landi er hins vegar a.m.k. á 4ra ára fresti hægt að kjósa þingmenn (eða a.m.k. flokka) og í flestum lýðræðisríkjum er fræðilega hægt að skipta um þing á 4-5 ára fresti.

 

Í Bandaríkjunum, sem mér finnast að mörgu leyti góð stjórnskipuleg fyrirmynd er fresturinn mislangur eftir því hvor þingdeildin á í hlut og auk þess er við lýði skörun þannig að ekki er kosið um alla þingmenn í einu. Á hinn bóginn er þar ekki þingræð, þ.e. þingið þarf ekki að samþykkja hverjir fara með framkvæmdarvald eins og hér, þ.e. ráðherra. Auk þess er í Bandaríkjunum löng hefð fyrir rétti kjósenda til þess að koma á framfæri erindum við stjórnvöld og þingmenn (e. the right to petition the government) eins og við fréttum stundum af.

 

Sá réttur kemur mér oft í hug þegar auglýst er að kjörnir fulltrúar í sveitarstjórnum (sem skipta má út á 4ra ára fresti) auglýsa viðtalstíma -  sem mér finnst frábært.

 

Þetta lýðræði er ágæt framför frá 19. öld (þ.e. 1801-1900) en sumum þykir það þunnur þrettándi að fá ekki að segja, hlusta, ákveða og samþykkja meira á milli formlegra kosninga. Hvað um það; þegar neytendur kvarta í mín eyru yfir áhrifaleysi sínu er ég ekki alltaf sammála - þó að samkeppni og möguleikar á að velja mættu vera meiri, líka í okkar litla landi. Að meginstefnu til kjósa neytendur nefnilega daglega - og meira en það; kosningaréttur neytenda felst líka í að sitja heima eða kjósa með fótunum, sem kallað er.

 

Eins og ég vísaði til fyrir hálfu öðru ári síðan virðast nú loksins (smám saman) vera að renna upp þeir tímar að neytandinn sé "kóngur" - eins og þarnefndur kaupmaður lýsti yfir fyrir meira en 130 árum.

 

En, ekki er nóg að neytendur tali um hlutina - hafi "kosningarétt;" það þarf að nýta hann.