Hæstiréttur leyfir að fulltrúar almennings vinni af sannfæringu

Í dómi Hæstaréttar frá í gær í máli MS, Auðhumlu og OS gegn Samkeppniseftirlitinu (Se) er hafnað ásökun þeirra um vanhæfi forstjóra Se. Vanhæfi þýðir á mannamáli að sá, sem úrskurði í máli, kunni að vera hlutdrægur í málinu. Megin ályktunin, sem ég dreg af þessum dómi Hæstaréttar, er að jafnvel þó að embættismaður gæti ekki fullkominnar kurteisi af því að honum finnst lagaumhverfið siðlaust (og jafnvel hagnýting á því, mjólkurvöruneytendum til skaða) þá þýði það ekki að hann sé hlutdrægur og ófaglegur við mat á því hvort fyrirtæki hafi misbeitt stöðu sinni.

 

Embættismenn mega sem sagt hugsa - og jafnvel segja - þessa fleygu hugsun: "Löglegt (kannski) - en siðlaust."

 

Fyrir utan ofangreinda megin niðurstöðu Hæstaréttar var hann vitaskuld sammála héraðsdómi um að forstjórinn væri ekki vanhæfur í umræddu máli vegna

• opinberra ummæla forstjórans um samkeppnislega skaðlegt ástand í mjólkuriðnaði og
• um samkeppnishamlandi búvörulög eða
• vegna rökstuðnings Se fyrir húsleitarbeiðni gagnvart MS.

Forstjóri Samkeppniseftirlitsins þarf ekki að víkja sæti

Sammála Davíð, ...

Nei, nei, auðvitað ekki um hæstu stýrivexti meðal iðnvæddra ríkja enda sagði ég um þessa frétt - aðspurður af Fréttablaðinu síðdegis í dag - að ég væri ekki hrifinn af hrossalækningum; samkvæmt íslenskri orðabók (2002) þýðir það (2): "harðneskjuleg eða subbuleg (og vafasöm) læknisaðferð eða -aðgerð".

 

Það sem ég var sammála Davíð um var þetta - "Bankarnir geta bjargað sér sjálfir" - sem minnti mig á frétt fyrir tveimur mánuðum á vefsíðu embættis talsmanns neytenda um innistæðutryggingar neytenda. Reyndar er athyglisvert að trygging neytenda í evrum er nú hagstæðari en sú lögbundna í íslenskum krónum samkvæmt tilvitnuðum útreikningum.

 

Á RÚV var haft eftir Davíð í óbeinni frásögn:

 

Það væri gáleysi að senda þau skilaboð til umheimsins að bankarnir geti ekki bjargað sér sjálfir, það geta þeir og hafa sjálfir lýst því yfir. Þetta sagði Davíð Oddsson seðlabankastjóri á fréttamannafundi í morgun, aðspurður hvort fyrir lægi að ríki og Seðlabanki þyrftu að hlaupa undir bagga með bönkunum.

 

Þjóðarnauðsyn að hemja verðbólgu

Tilfinningin var rétt

Í dag eru 68 ár frá innrás Þjóðverja í Skandinavíu en hér er fjallað um nútímavarnir gegn nútímaógnum. Ég ætlaði nú ekki að vera sannspár frekar en í fyrra skiptið en þessi frétt og fréttin af vogunarsjóðsstjórafylleríinu rennir stoðum undir að tilfinningin um að íslenskir neytendur séu leiksoppur í Matadorspili sé rétt.

Allir taka skort í Íslandi

Þriðjungur neytenda telur mótmæli bílstjóra ekki í þágu neytenda

Samkvæmt óvísindalegri könnun minni hér á blogginu í gær og fyrradag, þar sem um 330 greiddu atkvæði, er réttur þriðjungur neytenda á því að nóg sé komið af mótmælum bílstjóra gegn háu bensínverði - enda hafi þau ekki verið í þágu neytenda.

 

Rúmur fjórðungur þeirra, sem greiddu atkvæði, er alveg á hinum pólnum og taldi ekki nóg komið því að neytendur ættu frekar að taka þátt og mótmæla fleiru. Það er því ein megin ályktunin sem ég dreg af þessari óformlegu könnun á blogginu mínu að hér mætast stálin stinn - en um þriðjungur er mitt á milli ystu pólanna í valkostum.

 

Ef taldir eru saman þeir sem segja nóg komið af mismunandi ástæðum voru þeir rétt rúm 50% en þeir sem vilja áframhaldandi mótmæli voru hátt í 42%. Fáir eru hlutlausir en framangreindar tölur myndu hækka ef þeir væru ekki taldir með.

 

Könnuninni lauk kl. 23:00 eins og kynnt var en því miður er enn ekki boðið upp á að sýna niðurstöður eftir að könnun lýkur. Takk fyrir þátttökuna; þetta var fróðleg tilraun sem kannski verður endurtekin. Ég árétta hins vegar að þetta er mjög óvísindaleg aðferð enda taka þeir þátt sem hafa áhuga en ekki tilviljunarkennt úrtak úr þýði eins og í alvöru skoðanakönnunum. Þó að ég hafi reynt að hafa samkvæmni í valkostum með því að hafa jafn mörg "já" og "nei" voru þeir fullmargir, þrír af hvoru tagi með mismunandi ástæðum, auk þriggja aukakosta um rökstutt hlutleysi, pass og veit ekki eða vil ekki svara (nær 8%).

Brá ekkert smá!

Ég rétt náði í síðdegissólina á svölunum um sexleytið í [gær]kvöld enda vorið að koma. Svo var ég upptekinn við að sinna börnum og heimilisstörfum fram eftir kvöldi en leit óvænt út um gluggann á 12. tímanum.  Hugsunin minnti mig á atriði úr þáttaröðinni bandarísku, "West Wing." Ég hugsaði: "Hvað er að gerast, af hverju lét enginn mig vita?" Í uppáhaldsþáttaröðinni minni eru orðaskiptin eitthvað á þessa leið: "It's Christmas already?" - "Yeah, didn't you get the memo?"

 

Úti er nokkurra sentímetra jafnfallinn snjór.

 

Niðurstöður skoðanakönnunar um mótmæli gegn bensínverði verða birtar síðar í dag.

Hvað finnst þér um bensínmótmælin? Skoðanakönnun meðal neytenda

Ertu búin(n) að kjósa - nei, maður kýs fólk sem fulltrúa en greiðir atkvæði um málefni! Hefur þú greitt atkvæði um afstöðu til mótmæla bílstjóra gegn olíuverði? Nú er aðeins tæpur sólarhringur eftir af óformlegri skoðanakönnun meðal neytenda til bensínverðsmótmælanna. Taktu þátt hér til hliðar.

Skoðanakönnun meðal neytenda - er komið nóg af bensínverðsmótmælum?

Nú er rétt að spyrja neytendur sjálfa - sem ég vona að séu orðnir all margir regulegir lesendur að neytendabloggi mínu: hvað finnst ykkur, neytendur góðir, um mótmæli atvinnubílstjóra og annarra bílstjóra gegn háu bensín- og olíuverði hérlendis - bæði gegn álagningu og óbeinum sköttum sem felast í orkuverðinu. Greiðið atkvæði hér til hliðar. Þessi óformlega könnun stendur til kl. 23:00 annað kvöld, þriðjudag, 8. apríl.

 

Talsmaður neytenda hefur ekki tekið formlega afstöðu til mótmælanna og aðeins að hluta til opinbera afstöðu til opinberra gjalda í bensínverði.

Mótmælt við ráðuneyti

Öryggi neytenda eða hagsmunir framleiðenda?

Hvað er mikilvægast - öryggi neytenda, gæði vöru og þjónustu, neytendavernd, lágt vöruverð, vörumerki framleiðenda eða eitthvað annað? Er þetta rétt röð? Oft er í markaðsfræðum rætt um að fyrirtæki keppi annað hvort í verði (t.d. lágvöruverslun) eða gæðum (t.d. merkjavara) - ekki hvoru tveggja.

 

Gaman væri hins vegar að heyra viðhorf neytenda á Íslandi um þetta eilífðarverkefni - bæði viðskiptalífsins og þeirra sem starfa í þágu neytenda, eins og talsmaður neytenda. Er markaðurinn fullfær um að hlusta sjálfur eftir viðhorfum neytenda eða þarf markaðurinn aðhald frá samtökum eða opinberum aðilum við að standa vörð um  hagsmuni og réttindi neytenda - almennt eða á sérstökum sviðum?

 

Það vita það ekki allir en tugir aðila starfa hérlendis í þágu neytenda að minna eða meira leyti eins og sjá má ef maður leitar upplýsinga eða vill leita réttar síns með aðstoð Leiðakerfis neytenda á vegum talsmanns neytenda en þessi gagnvirka vefgátt er á slóðinni: www.neytandi.is.

 

Þá koma mörg ráðuneyti að neytendamálum eins og þetta mál matvælaráðherra er dæmi um.

Úrvalið meira en spurning um verð

Meiri hluti neytenda er konur - hví skyldu þær ekki vera í stjórnum?

Í framhaldi af færslu um væntingar bloggbyrjanda um hlutfall kvenna í hópi bloggvina fyrir viku vil ég birta ábendingu um almenna réttlætingu slíkra kvenna"kvóta" (og annarra ríkisafskipta) frá mínum "femíniska" og neytendamiðaða sjónarhóli. Milton Friedman taldi að vísu að stjórnendur fyrirtækja bæru ekki ábyrgð gagnvart öðrum en hluthöfum.

 

Margir lögfræðingar og frjálshyggjumenn telja sömuleiðis að það skjóti skökku við að gera kröfur um það - hvað þá með lögum - að í stjórnum fyrirtækja séu konur upp að einhverju marki. Ef um er að ræða einkafyrirtæki manns (svonefnt einkafirma) eða fjölskyldu, t.a.m., get ég fallist á að slík afskipti af hálfu ríkisins eigi tæpast rétt á sér. Margar undanþágur eru enda í íslenskum lögum og víðar frá sambærilegum ríkisafskiptum gagnvart minni fyrirtækjum - eins og ég get nefnt mörg dæmi um.

 

Ef á hinn bóginn er um að ræða hlutafélag eða einkahlutafélag má ekki gleyma því að kjarni laga um (einka)hlutafélög er takmörkuð ábyrgð eigenda gagnvart kröfuhöfum - þ.m.t. neytendum og launafólki - og þar með samfélaginu, eða eins og enskt heiti þeirra vísar til: Limited (liability), skammstafað "Ltd." Sjá hér færslu um "Unlimited." Venjulegir kröfuhafar - fyrirtæki og neytendur - missa þannig kröfu sína ef fyrirtækið reynist ekki eiga fyrir skuldbindingum. Með lögum um Ábyrgðarsjóð launa tekur samfélagið hins vegar að sér að greiða rétthærri kröfur, þ.e. vangreidd laun (en sjóðurinn er vissulega fjármagnaður með hlutfalli af tilteknum launaskatti, tryggingargjaldi; það breytir því ekki að allir greiða en aðeins sumir "njóta").

 

Eins og breska tímaritið Economist hefur bent á felur takmörkuð ábyrgð í sér að eigendurnir - sem hafa vissulega tekið áhættu - bera þó takmarkaða áhættu, bundna við hlutina; hlutaféð. Hluthafarnir bera aðeins takmarkaða ábyrgð - gagnvart neytendum og öðrum hluthöfum. Þetta er samfélagsleg gjöf til hlutafélaga - og þar með til hluthafa - og þess vegna má samfélagið gera kröfur á móti, með lögum. Síðast á laugardaginn var fjallaði Economist í leiðara með gagnrýnum hætti um afleiðingar hins frjálsa markaðar þannig að hluthafar græði þegar vel gengur en ríkið beri hluta af byrðinni:

 

...when the other investment bankers and their shareholders take on that extra bit of risk, knowing that they keep all the gains, but that the state will shoulder some of the losses?

 

Vissulega er takmörkuð ábyrgð talin hafa skilað samfélaginu miklum hagsauka. Sú tilhögun að einhver beri ekki - eða aðeins takmarkaða - ábyrgð er hins vegar í fyrsta lagi á skjön við lífsskoðun sem fyrirtækjastjórnendur og margir, sem hallast til hægri, þreytast seint á að endurtaka: að skjólstæðingar mínir undanfarin 10 ár - launafólk og neytendur - beri líka ábyrgð eða eigi fyrst og fremst að bera ábyrgð á gerðum sínum. Í öðru lagi er takmörkuð ábyrgð aðeins nokkurra árhundruða (og á Íslandi í raun aðeins áratuga) gömul undantekning frá þeirri meginreglu rómversks og germansks réttar, ef ég man réttarsöguna mína rétt, að allir beri ábyrgð á gerðum sínum. Kirkjan - stærsti fyrirtækjarekandi Íslands um aldir - bar væntanlega ábyrgð á löggerningum sínum með öllu sínu fé; Sigurður Líndal leiðréttir mig ef rangt er. Frá þeirri meginreglu er líka komin sú almenna regla - sem ekki var sett í lög af Alþingi - að maður beri skaðabótaábyrgð á þeim gerðum sínum, sem hann ber sök á (svonefnd sakarregla). Meira að segja vitskertur - eða "óðr" - maður ber slíka ábyrgð eins og Jónsbók frá 1281 kveður á um (já, skoðið hér - enn í gildi) og Hæstiréttur byggði á 1972, ber ábyrgð á athæfi sínu sem veldur öðrum tjóni.

 

Mér finnst þetta skýrt. Gjaldið, sem samfélagið á að mínu mati - og samkvæmt leiðarahöfundi Economist - að krefjast af eigendum (hluthöfum) fyrirtækja fyrir hagræðið, sem felst í takmarkaðri ábyrgð, er að mega skipta sér af stjórnun þeirra og rekstri - í hófi og í samræmi við samfélagslega stefnumörkun - svo sem jafnrétti kynjanna.

Já, við erum bræður - en ekki jábræður

Já, það er (ótrúlegt en) satt - og ekkert leyndarmál af minni hálfu - að við erum bræður; gaman að eiga sér ekki bara jábræður - enda miklu skemmtilegra að rökræða við þá sem eru manni ósammála, jafnvel um grundvallaratriði.

 

Kíkið á bloggið hans til að fá breidd í umræðuna; nýlega var ég af áhrifamanni í atvinnulífinu kallaður „óvenju stjórnlyndur maður“ en yngsti bróðir minn er, vægast sagt, mjög frjáls og hygginn maður.