"Merking skal ekki vera blekkjandi [...] að því er varðar [...] uppruna"

Talsmanni neytenda ber lögum samkvæmt m.a. að standa vörð um hagsmuni og réttindi neytenda og kynna réttarreglur um neytendamál. Ég hef áður bent hlutaðeigandi stjórnvöldum á þetta en rétt er að íhuga formlegri ábendingu úrbætur á reglum sem um þetta gilda:

 

Merking skal ekki vera blekkjandi fyrir kaupanda eða móttakanda, einkum að því er varðar sérkenni matvælanna, nánar tiltekið [...], uppruna, [...]

 

Sjá færslu mína hér frá í gær.

Athyglisvert

Athyglisvert er að þótt yfirleitt séu flettingar um 50%-100% fleiri en innlit - ef vel á að vera - þá er hástökkvari dagsins (frekar en vikunnar), nr. 4 á þessum lista, með hvorki meira né minna en 600% fleiri flettingar en innlit.

 

Hvernig stendur á þessu?

Þetta kalla ég rit-stjórn - en ekki þetta

Mér finnst Eyjunni rit-stýrt - sem er tilgangur hennar; reyndar finnst mér henni líka vel ritstýrt en það er annar handleggur. Mogganum fannst mér hins vegar aldrei ritstýrt - yfirhöfuð; ég er hræddur um að það sama sé að gerast með moggabloggið - sem reyndar virðist velja vissa bloggara (þ.m.t. mig, að ég held) úr, eftir einhverjum sjónarmiðum sem ég þekki ekki. Sjá rök mín og afstöðu hér.

Ekki má blekkja neytendur varðandi uppruna grænmetis

Talsmanni neytenda ber lögum samkvæmt m.a. að standa vörð um hagsmuni og réttindi neytenda og kynna réttarreglur um neytendamál. Miðað við þessa frétt hefur ekki dugað til fyrirspurn mín ekki alls fyrir löngu til Umhverfisstofnunar, sem þá fór með þennan málaflokk (nú Matvælastofnun), og óformleg ábending mín í kjölfarið til ónefndrar heilbrigðisnefndar - en eftirlitssvæðin eru um 10 talsins á landinu.

 

Rétt er því að íhuga formlegri ábendingu um framkvæmd eftirlits eða jafnvel úrbætur á reglunum sem um þetta gilda en þær eru nú ekki gegnsærri en svo að:

 

Merking skal ekki vera blekkjandi fyrir kaupanda eða móttakanda, einkum að því er varðar sérkenni matvælanna, nánar tiltekið [...], uppruna, [...]

 

og:

 

Skylt er að merkja matvæli með eftirfarandi:

[...]

8. Upplýsingar um uppruna eða framleiðsluland ef skortur á slíkum upplýsingum gæti villt um fyrir neytendum hvað varðar réttan uppruna matvælanna [áhersla GT].

 

Vandinn virðist ekki bara vera óskýrar reglur heldur hugsanlega einnig ósamstæð framkvæmd því:

 

Heilbrigðisnefndir sveitarfélaga [10 talsins] undir yfirumsjón Umhverfisstofnunar [nú Matvælastofnunar], fara með eftirlit með því að ákvæðum þessarar reglugerðar sé framfylgt.

Grænmeti þvegið úr íslensku vatni og selt sem íslenskt

Rasismi og ritskoðun eða ritstjórn og ruglingur

Miðað við viðbrögð hér á moggablogginu, sem ég sá seint (eins og myndina sjálfa), verð ég að taka þá áhættu að gerast - eða koma út úr skápnum sem - pólitískur rétthugsari; ég segi bara: Nú verðum við Norðmenn að passa okkur. Við Norðmenn þurfum ekki sérstaka mannréttindavernd eins og sumt fólk hefur þurft - sem er með tiltekinn litarhátt, hefur ákveðna trú, er af vissum uppruna eða hefur aðra kynhneigð en meirihlutinn. Haldið þið að það sé tilviljun að rauðhærðir njóta ekki sérstakrar lagaverndar en börn, fatlaðir og ýmsir svokallaðir minnihlutahópar gera það?

 

Stóra Sigmunds-málið snýst auðvitað ekki um ritskoðun - nema kannski eðlilega sjálfsritskoðun.

 

Eins og ég sagði fráfarandi ritstjóra Morgunblaðsins fyrir nærri 10 árum í áheyrnarviðtali okkar forsvarsfólks hagsmunasamtaka, sem ég vann þá fyrir og vildu njóta sannmælis, hef ég lengi talið að ritstjóri eigi að vera einmitt það: rit-stjóri - ekki krani eins og Jónas Kristjánsson hefur réttilega og lengi gagnrýnt okkur íslenska blaðamenn fyrir að hafa verið. Þetta fannst ritstjóranum ólýðræðisleg afstaða en hún markaðist m.a. af reynslu minni af alvöru dönskum dagblöðum á unglingsárum, síminnkandi tíma og sífellt vaxandi upplýsingaflóði. Ritstjóri á sem sagt að stýra upplýsingaflóðinu að mínu mati en ég hefði haldið að flestir gætu verið sammála um að hann á líka að stjórna því hvað birtist á prenti - texti, myndir o.s.frv. - og  hvað ekki.

 

Ritskoðun er fyrirfram athugun (af hálfu fulltrúa ríkisins með valdboði) hvort eitthvað megi birta eða því dreifa. Frá ritskoðun höfum við á Vesturlöndum, sem betur fer, notið almenns frelsis í yfir 200 ár. Hæstiréttur Íslands gerðist t.d. svo merkur og frægur fyrir 65 árum 1943 að stöðva handhafa löggjafarvalds (Alþingi) og framkvæmdarvalds (menntamálaráðherra) í slíku athæfi (en svonefndur Hrafnkötludómur hefur því miður ekki fengið nægilega kynningu í íslenskri samtímasögu). Þetta kallast í stjórnlagafræði formlegt tjáningarfrelsi. Það höfum við (a.m.k. nánast óskert).

 

Þýðir það að við megum segja - eða teikna - hvað sem er? Nei. Svarið við því álitamáli snýst um efnislegt tjáningarfrelsi. Það er takmarkað - bæði í mannréttindasáttmálum og stjórnarskrá - með lögum - t.d.

• með hegningarlögum sem vernda minnihlutahópa sem sögulega séð hafa ekki notið sannmælis, svo ekki sé meira sagt (sem á ekki við um Kópavogsbúa, lögfræðinga, blaðamenn eða landsbyggðarfólk - svo ég taki dæmi um fjóra hópa sem ég hef tilheyrt án þess að hafa orðið fyrir mannréttindamissi fyrir þær sakir);
• með neytendalöggjöf sem verndar neytendur fyrir því að markaðssetning geti takmarkalaust sett fram gylliboð eða jafnvel villandi auglýsingar eða tilboð; og
• með jafnréttislöggjöf sem á m.a. að stuðla að því að staðalmynd konunnar í eldhúsinu og á öðrum vel völdum stöðum festist ekki í sessi þannig að dætur okkar - og synir - sjái að fortíðin er ekki lögmál (að öllu leyti).

Tjáið ykkur endilega.

Myndasaga Sigmunds gagnrýnd

Neytendur og foreldrar fylgist með - aukin neytendavernd barna

Ég vil hvetja neytendur - og ekki síst foreldra - til þess að kynna sér þetta samstarfsverkefni talsmanns neytenda og umboðsmanns barna hér. Um er að ræða nýmæli þar sem stefnt er að sem mestri sátt um þau mörk sem flestir virðast sammála um að þurfi að setja - með þessum hætti, þ.e. samkomulagi eða leiðbeiningum frekar en löggjöf.

Nú ríður á að fjölmiðlar, almenningur og allir hagsmunaaðilar fylgist með - og taki þátt í - verkefni okkar umboðsmanns barna og niðurstöðunni en nú eru væntanlega síðustu forvöð til þess að koma með ábendingar um það sem betur má fara í þessum áfanga.

Vilja vernda börn fyrir markaðssókn

"Borgar sig að biðjast afsökunar"

LÖGMENN sem gefa sjúkrahúsum í Bandaríkjunum ráð vegna málsókna sjúklinga í kjölfar mistaka, eru sumir hættir að segja þeim að neita sekt en gangast þess í stað við mistökum þegar þau hafi verið gerð.

 

Svo segir í stuttfréttum á bls. 15 í prentútgáfu Morgunblaðsins í dag en þetta kemur heim og saman við lærdóm okkar nærri 20 lögfræðinga, félagsráðgjafa, lögreglumanna o.fl. sem vorum að ljúka 7 daga alþjóðlegu námskeiði í sáttamiðlun á vegum fagfélags sáttamanna, Sáttar. Reyndir kennarar sögðu m.a. svona sögur - sem einnig ríma vel við reynslu mína af neytendamálum og réttinda- og starfsmannamálum. Ég hef undanfarið reynt að koma þessu úrræði á framfæri við neytendur - en neytendum býðst ókeypis sáttamiðlun hjá sýslumönnum ef þeir geta sannfært gagnaðilann, seljandann, um að reyna það. Sáttamiðlun hefur enga áhættu í för með sér en ýmsa kosti eins og fleiri sögur sýna.

 

Ég fann fréttina ekki á vefnum en svona hljóðar hún úr gagnasafni Morgunblaðsins:

 LÖGMENN sem gefa sjúkrahúsum í Bandaríkjunum ráð vegna málsókna sjúklinga í kjölfar mistaka, eru sumir hættir að segja þeim að neita sekt en gangast þess í stað við mistökum þegar þau hafi verið gerð. Segja þeir að ástæða þess að sjúklingur höfði mál sé oft að hann sé hneykslaður á því að reynt hafi verið að leyna mistökunum og hafi áhyggjur af því að sams konar atburðir muni endurtaka sig.

Þetta nýja viðhorf til læknamistaka er nú við lýði á sjúkrahúsi Illinois-háskóla í Chicago, að sögn The New York Times. Tapas K. Gupta, 76 ára gamall krabbameinsskurðlæknir, segist nýlega hafa viðurkennt slæm mistök. Hann hafi fjarlægt hluta úr öðru rifi í konu en ætlunin hafi verið.

„Eftir öll þessi ár get ég samt ekki gefið ykkur neina skýringu,“ sagði hann þegar hann ræddi við konuna og eiginmann hennar. „Þetta er bara nokkuð sem gerist. Ég hef í einhverjum mæli valdið þér skaða.“

Reynslan af þessari hreinskilni á spítölum er að sögn ráðamanna þeirra að minna er um málshöfðanir og útgjöld vegna skaðabóta hafa minnkað. Fleira en nýja stefnan getur þó hafa haft áhrif, m.a. að skaðabætur hafa almennt lækkað. Rannsóknir gefa til kynna að einn af hverjum 100 sjúklingum að meðaltali fái óviðunandi meðferð.

 

Nánari aðstoð við að leita eftir sáttamiðlun í neytendamálum er hægt að fá hjá talsmanni neytenda eða með aðstoð Leiðakerfis neytenda á www.neytandi.is

10 ára afmæli - getið nú!

Ég hef þann undarlega eiginleika að muna - oft alveg óvart - alls konar dagsetningar, svo ég tali ekki um ártöl, bæði úr sagnfræði, sem ég les töluvert, og úr mínu eigin lífshlaupi. Það rifjaðist upp fyrir mér að í dag eru 10 ár síðan ég flutti fjórða og síðasta prófmálið mitt - og varð formlega héraðsdómslögmaður viku síðar (en á þeim degi fæddist eldri dóttir mín þremur árum eftir það). Þetta fjórða prófmál vann ég (reyndar fremur óvænt að mínu mati) eins og hin prófmálin - en við lögmenn segjumst jú vinna mál þegar svo ber undir - en þegar þau tapast, þá tapar skjólstæðingurinn!

 

Málið snerist eiginlega óbeint um neytendamál; stórframleiðandi daglegrar nauðsynjavöru og höfundur vinsæls lagstúfs sem notaður var um árabil til þess að auglýsa þá vöru deildu um hvort lagstúfurinn hefði verið seldur og keyptur til varanlegrar notkunar í þessu skyni - eða aðeins leigður þannig að endurnýja þyrfti greiðslu fyrir afnotaréttinn. Þetta var skemmtilegt mál og fróðlegt á sviði höfundaréttar. Ég kann ekki við að nefna aðilana eða lagstúfinn hér í meginmáli en lesendur geta sjálfsagt giskað og ég svarað í athugasemdum ef einhver hefur áhuga.

90%, 80% og 70% með vali neytenda gagnvart fjölpósti og fríblöðum

Kæru neytendur. Eftirfarandi eru niðurstöður úr þremur óformlegum skoðanakönnunum hér á neytendablogginu:

1. Rétt rúm 90% svarenda vildu með almennum reglum takmarka dreifingu óumbeðins fjölpósts til neytenda.
2. Rúm 80% svarenda vilja geta valið milli fjölpósts og fríblaða og afþakkað fríblöð sjálfstætt, þ.e. að "nei takk" (eða "já takk") gilti ekki um allt eða ekkert.
3. Um 70% vilja geta afþakkað fjölpóst (auglýsingabæklinga) innan í fríblöðum.

 

Athyglisvert er að aðeins 1 af þeim  nærri 300 sem hafa svarað í þessum þremur óformlegu könnunum var hlutlaus. Kannski verður næsta skref að gera víðtæka og aðferðarfræðilega tæka skoðanakönnun ef einhver efast um vilja neytenda - sem ber að virða.

 

Ef ekki kemur í ljós að þessar niðurstöður - sem eru í samræmi við tilfinningu mína - séu í ósamræmi við almenna afstöðu neytenda mun ég byggja á þeim í samstarfi við stjórnvöld og á grundvelli samráðs við hagsmunaaðila í frekari vinnu á næstunni við að tryggja valfrelsi neytenda og rétt þeirra til þess að afþakka a.m.k. fjölpóst eða fríblöð sem þeir vilja ekki þiggja.

Mikill meirihluti svarenda vill ekki auglýsingabæklinga í fríblöðum

Merkilega fyrirsjáanlegt - að mínu mati; niðurstaðan úr þriðju og líklega síðustu óformlegu skoðanakönnun minni um fjölpóst og fríblöð er sú að mikill meirihluti svarenda - um 70% - vildi geta afþakkað fjölpóst (auglýsingabæklinga) innan í fríblöðum. Um 18% töldu ekki nauðsynlegt að sporna við auglýsingabæklingum í fríblöðum en 12% völdu millileiðina - að 1-2 auglýsingabæklingar innan í fríblaði væri innan marka.

 

Svarendur voru að vísu færri en í fyrstu könnuninni , aðeins rúmlega 80, enda stóð þessi skemur.

 

Á morgun verða kannanirnar þrjár bornar saman og greindar að því marki sem unnt er með aðferðarfræðilega takmarkaðar kannanir þar sem úrtakið er ekki tilviljunarkennt - heldur sjálfvalið.