Dómur um sviðsetningu fréttar

Svokallaðar svart/hvítar myndir eru oft bestar þegar gráu tónarnir eru sem flestir. Færri en kváðu upp sleggju-dóma - bæði til sýknu og til sakfellis - um meinta tilraun til þess að sviðsetja eggjakast í síðustu viku virðast muna að til er nýlegur alvöru-dómur sem snertir sviðsetningu fréttar.  Óþarfi ætti að vera að rekja umræður um sviðsetningu frétta hér á blogginu eða tengja í þær enda tröllriðu þær öllu í lok síðustu viku þar til fréttakona Stöðvar 2 sagði upp störfum. Mér finnst að vísu nokkuð til í þeirri tilgátu að vandinn hafi verið talinn að fréttakonan náðist; sú séríslenska afstaða til reglna fer oft í taugarnar á mér að aðalmálið sé ekki að fylgja reglunum heldur aðeins að virðast fylgja þeim - nást ekki, sjást ekki.

 

"Justice must not (only?) be done, but seem to be done,"

 

segja lögspekingar - en án þess að setja sviga utan um orðið "aðeins" eins og hér er gert.

 

Þetta er óbeint neytendamál þar sem neytendur frétta eiga væntanlega að geta treyst því að það sem sýnt er sé raun-veruleiki en ekki sýndar-veruleiki - þó að ég geti ekki sem gamall blaðamaður og blaðaljósmyndari á unglingsárum fallist á þá svart/hvítu mynd sem ráða má af ummælum bloggara - með og á móti ummælum og uppsögn umræddrar fréttakonu.

 

Erfitt er að byggja niðurstöðu um sviðsetningu á hlutlægum veruleika - þ.e. hvort eggjum var kastað eður ei. Því finnst mér sviðsetning (og ásökun um slíkt) reyndar frekar snúast um huglæga afstöðu viðfangsins (t.d. eggjakastara) heldur en afstöðu og tilraunir þess sem fangar augnablikið (fréttamannsins); sem sagt: Því betur meðvitaðir sem mótmælendur (sbr. tilefnið hér að ofan) eða brottkastarar (sbr. dóminn hér að neðan) eru um viðveru fréttamanna og myndatökur því meira getur fréttaefnið talist "sviðsett." Besta fréttamyndin er ekki bara tekin á hinu afgerandi augnabliki í anda Henri Cartier Bresson heldur helst án þess að viðfangið viti; þetta er hins vegar fremur óraunhæft í mörgum viðfangsefnum fréttafólks nútímans.

 

Aðilar málsins, sem ég minni hér á, voru annars vegar maður, sem starfað hafði að fréttamennsku og tekið þátt í stjórnmálaumræðu, og hins vegar alþingismaður og ráðherra; deildu þeir um hvort í því fælust meiðyrði að hinn síðarnefndi hefði m.a. sagt hinn fyrrnefnda hafa komið nálægt því að sviðsetja frétt um brottkast fisks. Stutta lýsingin á þessu ítarlega dómafordæmi - þar sem niðurstaðan varð sitthvor í héraði og í Hæstarétti - er að ekki var í Hæstarétti leyst úr ásökun um sviðsetningu fréttar.

 

Um þetta sagði héraðsdómur hins vegar:

 

Ummælin, [...], fela í sér meiðandi aðdróttun um óheiðarlega frétta­mennsku og sviðsetningu á umræddu brottkasti, sem [ráðherrann] hefur hvorki sannað né réttlætt á annan hátt.  Hefur þvert á móti verið nægjanlega leitt í ljós með vitnisburði [...] að brottkastið [...] hafi ekki verið sett á svið. 

 

Taldi héraðsdómur með hliðsjón af sjónvarpsmiðlinum og ráðherrastöðu stefnda rétt að refsa honum með sektargreiðslu. Hæstiréttur sýknaði ráðherrann hins vegar vegna þess að hann hefði beint orðum sínum að fréttastofunni en ekki fréttamanninum sem fór í mál.

 

Löngu lýsinguna má lesa í dómi Hæstaréttar og héraðsdóms.

 

Kjarninn er að mínu mati hvort fréttamenn megi hafa áhrif á hvort (og hvenær) athæfi - sem framið  hefur verið eða líklegt er að eigi sér stað - komi fyrir (aftur); þessi umræða er lík umræðu í lögfræði um notkun tálbeitu en þar - eins og hér - er að mínu mati um "different shades of grey" að ræða en ekki niðurstöðu af eða á, í eitt skipti fyrir öll - rétt eins og svokallaðar svart/hvítar myndir eru bestar þegar hinir gráu tónar eru sem flestir og bestir. Við lestur dóma héraðsdóms og Hæstaréttar í brottkastsmálinu styrkist sú trú að afstætt sé hvað teljist sviðsetning.